Neden Mevlana Hazretleri aklı İsa'ya benzetmiştir?

2

Eşek misin İsa mı:

İsîye bak rağbet-i har eyleme

Tab'ını akl üzre server eyleme 2/1871

Eşek de sensin, eşeğe binen de. Eşek senin maddî varlığın, yontulmamış tabiatındır. O eşeği sürüp götüren aklın ve ruhun ise Isa’ya benzer. Sen Isa’ya değer ver, eşeğe değil. Eşeğe benzeyen tabiatını akıl İsa’sının üzerine çıkarma. Bırak bedenin ruhuna hizmet etsin, ulvî gayelerin peşinde yorulsun. Yakışığı kölenin şaha hizmetidir, şahın köleye değil.

 Neden Mevlana Hazretleri aklı İsa'ya benzetmiştir? Benim için güzel bir cevap

 Mustafa Küçükaşcı

Nefis, insan terkibinde rûhun bineğidir.

Hazret-i İsa’ya İslâmî gelenekte Rûhullah denmiştir, zühd peygamberi Hazret-i İsa’nın Kudüs’e merkep üzerinde geldiği rivâyet edildiğinden, merkep üzerinde İsa, yani nefis bineği üzerinde ruh remzi, hâfızalara ruh ve nefsin doğru ilişkisini yerleştirmek için kullanılmıştır:

“Sen Hazret-i İsa’yı bırakmışsın da, onun bindiği eşeği beslemişsin. Onu geliştirmişsin. Ey eşek huylu gafil! Bil ki irfan İsa’nın nasibidir. Eşeğin yani bedenin nasibi değildir. Eşeğin iniltisini duyarsın da, ona acırsın; bilmezsin ki, o eşek sana eşeklik ediyor!”

“İsa’ya yani rûhuna acı da, eşeğe yani nefsine acıma, tabiatı ve nefsini aklına hâkim, yani üstün kılma! Tabiatı bırak da hıçkıra hıçkıra ağlasın. Sen ona acıma, onun yani nefsinin isteklerini yerine getirme de, can borcunu öde!”

Nefis bineğinin gerekli bakımı yapılmalı, hoş tutulmalıdır. «Nefsin senin bineğindir, ona yumuşaklıkla muâmelede bulun.» buyrulmuştur. Ama bu muamele, merkebin merkepçe iştahına uymak değildir:

“Sakın ha, eşeği kendi keyfine bırakma, yularını elinden salıverme. Çünkü o, yola değil, çayır tarafına gitmek ister. Sen bir an gaflete düşer de, nefis eşeğinin yularını bırakacak olursan, o çayırlığa yol alır gider. Eşek, hakikat yolunun düşmanıdır. Nefsanî arzular çayırının sarhoşudur. O ne kadar çok sürücülerini,  üstüne binenleri yere vurmuştur, öldürmüştür.”

Nefis eşeği tembeldir, yoldan da yükten de kaçar. Yük ibadettir, onun bağlanacağı kazık ise mücâhede:

“Senin nefs eşeğin kaçmıştır. Onu mücâhede kazığına bağla! O ne zamana kadar insanlık ve ibadet yükünü taşımaktan kaçacak?”

Mesnevî dilinde zaman zaman nefis ile beden, ruh ile akıl birbirleri yerine kullanılırlar. Nefis eşeğinin sırtında, akıl oturur. Akıl, ağır yani güçlü olursa eşek zayıflar, ama akıl zayıf ise eşek onu çekip çevirmeye başlar.