SULTAN ÇELEBİ 1. MEHMET

Babası: Yıldırım Bâyezid Han 

Annesi: Devlet Hatun

Doğam Tarihi: 1387 

Vefat Tarihi: 1421 

Saltanat Müd.: 1413-1421 

Türbesi: Bursa'dadır.

Fetret Devri

Ankara Savaşının elim neticesinden sonra, Devlet-i  Âliy-ye'nin durumuna bakmadan; Fetret Devride denen Şehzade­ler Saltanatım kısa  da olsa tetkik etmeden önce, Çelebi Meh-med Hazretlerini anlatmak ve onu anlamak  kabil olmaz.

Sadrazam Ali Paşa'ya «Paşa tedbir nedir?» dediğinde; Âli  Paşa'dan, «Kaçmak selamettir, gidelim!» cevabını alan Şeh­zade Süleyman, atının  başını Ali Paşa'nın gittiği istikamete çevirerek savaş meydanından mağlub bir  şehzade olarak ay­rılmakla kalmamış, daha saatlerce sürecek savaşın ilk boz­gun  anında kaçmakla ordunun kalanlarının da kuve-i mane-viyyelerini yerle bir  etmişti.

Şehzade Süleyman, savaş meydanını terk edip giderken,  Çelebi Mehmed çarhçıların kumandanı sıfatıyla, Ankara Sa­vaşının en parlak  kumandanlarından biri olarak kılıcından kan damlatıyordu. Saatlerce süren meydan  savaşında, Yıldı­rım Bayezid'e layık bir evlat olduğunu ispat ediyordu. Niha­yet  Bayezid Bey adlı Lalası, «Şehzadem artık gidelim, hiçbir ümid kalmamıştır.  Osmanlıyı yeniden kuracak olan sizsiniz.» deyince, Çelebi Sultan Mehmed,  istemiye istemiye bu söze muvafakat gösterdi. Yanındaki 800 süvari İle,  valiliğini yaptı­ğı Tokat ve Amasya'ya doğru çekildi.

Timurlenk, Osmanlı Ordusunu Ankara Sahrasında yen­mekle  kalmamış, Anadolu Beyliklerini yine eski beylerine vererek, 102 senelik bir  uğraşma neticesinde meydana geti­rilen Anadolu birliğini parçalamıştı, bir daha  Osmanlının bir­liği temin etmemesi için, elaltından bütün şehzadelerle  ha­berleşmeye girişmiş, onların iddia-ı saltanat eylemeierindeki arzu ve  heveslerini okşuyarak, onlara müstakil kalmalarını öğütlüyordu.  Böylece saltanat hırsına düşen şehzadeler,  mağlub olmuş bir Osmanlı Devletinin yaralarını, birleşip sa­racaklarına, bu  yarayı «ancak ben sarabilirim» içtihadıyla ha­reket ediyorlardı. Şükür Allah'a  ki, bütün bu şehzadeler, müslüman olmanın şuuru ie menfaat kavgası değil,  izdırap-lar içinde olan Osmanlı Ülkesindeki müslümaniann ızdırapla-rını ben  dindirebilirim diye düşünüyor ve idda-yi saltanatta  bulunuyorlardı.

Şimdi kısaca bu şehzadelerin saltanat maceralarına ve  akıbetlerine temas ettikten sonra, Çelebi Sultan Mehmed Han'ın hayatını  anlatmaya devam edeceğiz.

Süleyman Çelebi

Süleyman Çelebi, Yıldırım Bayezid Hazretlerinin  hayattaki şehzadelerinin yaşça en büyük olanı idi. Sadrazam Âli Pa-şa'nın da  yardımları ve kendisine biat etmesi üzerine, Os­manlı tahtına Edirne'de cülus  eylemişti. Evranos Bey Yeniçe­ri Ağası Hasan Ağa, İnebey kumandanlar biat  etmişti.

Me var ki Süleyman Çelebi, Edirne'ye gitmeden evvel,  Bursa'ya uğrayıp hazinenin olanını yanına aldığı gibi, hane­dandan olanları da  yanına alarak İznik'e, İznik'ten bindiği ge­milerle de istanbul'a ve oradan  Edirne'ye geçmişti.

Anadolu, büyük çalkantılar içindeydi. Şimdilik Anadolu  için yapılacak birşey yoktu. Yalnız Rumeli yakasının intizama sokulması  gerekiyordu. Bunu temin etmek için de İstanbul'a uğrayıp, Kayser'e bazı tavizler  vererek, Timurlenk'e yardımcı olmamasını temin etti. Küçük yaştaki şehzadelerden  ikisini rehin manasına gelecek şekilde Kayser'in sarayına  bıraktı.

Süleyman Çelebi ilim ve edebiyatta söz sahibi bir  şehzade idi. Şair ve ulemayı himaye ederdi. Sefahete düşkün olması ise onun  dezavantajıydı. Venedikle ticaret anlaşması yapan da Süleyman Çelebi omuştur. H.  81 l/M. 1409 Sadrazam Âli Paşa içkiye mübtela olmasına rağmen, devleti  yönetmekte pek başarısız sayılmazdı. Saltanatının ilk zamanlarında Ru­meli'nin  intizamını teminde muvaffak olan Süeyman Çelebi, Ulah ve Sırp hükümetlerine  kuvvetini kabul ettirmiş, Bos­na'yı yeniden Osmanlı Devletine bağlayıcı şekilde  bend ettir­mişti. Alp Dağlarının eteklerine kadar varan akınlarla kuvve­tini  muhafaza ettiğini gösterecek numuneler sergilemişti.

Daha sonraları, herşeyi mahveden sefahet alemleri,  Süley­man Çelebi'nin şuurunda bir zayıflık meydana getirmişti. Ku­mandanlar ve  alimler, kendisini safahete kurban eden Süley­man Çelebi'den yüz çevirmeye  başladılar. O zamana kadar kendisine silah çekmeyen şehzadeler onun gidişatını  beğen­medikleri için, Rumeli'ye geçip, tahtını elinden almayı dü­şünmeye  başladılar.

Anadolu'nun Durumu

Timurlenk'in Ordusu, Savaştan sonra Anadolu'yu bir  ha­rabe haline getirmişti. Amasya'dan Eskişehir'e kadar olan topraklar Çelebi  Mehmed'de, Bursa'dan boğazlara kadar olan bölge de İsa Çelebi'nin hükmü  altındaydı.

Bu iki kardeş şehzade, Süleyman Çelebi'nin durumunu  gördüklerinden, birleşerek hareket edeceklerine, önce kendi aralarındaki kozu  halletmeye başladılar. Çelebi Mehmet, İsa Çelebi'ye nasihat etti ise de, İsa  Çelebi buna alayla karşılık verdi. Ayraca «Süleyman'dan yaşça küçük olmakla  beraber, yaşça senden büyüğüm» diye cevap verdi. İşte tam bu sırada Timur, Musa  Çelebi'yi kışkırtıp ortaya çıkarınca, işler iyice karıştı.

isa Çelebi ile Mehmed Çelebi CJlubat Ovasına  karşılaştılar. Tabii sonuç: İsa Çelebi mağlub olunca Bizans'a kaçtı, zaten  Kayser'le ittifakı vardı. Daha önce -ittifakı perçinlemek için-Kayser'in  sülalesinden bir kızla evlenmişti. Kayser vasıtasıy­la Süleyman Çelebi'den  yardım alan İsa Çelebi, yine Mehrned Çelebi'nin karşısına dikildi. Fakat yine  mağiub oldu. Fakat isa Çelebi yine kurtulmuş, bu sefer de Saruhan, Ger-miyan  Beyleri ile anlaşarak 20.000 atlı ile Mehmed Çele­bi'nin üzerine yürümüştü. Bu  sefer de Mehmed Çelebi az bir kuvvetle onları karşılamasına rağmen, perişan  etmişti. Savaş sonunda Saruhan Beyi Hızır Bey esir oldu. Hızır Bey'i idam  ettiren Çeiebi Mehmed, topraklarını da zabt etti. Aydın Bey'i Cüneyd ve Germiyan  Bey'i Yakub Bey, Mehmed Çelebi'den eman dilediler. İsa Çelebi ise, bu defa da  Karaman taraflarına firar etti ve bir daha da sesi  duyulmadı.

Süleyman Çelebi, kendi adamı olan Cüneyd Bey'i ve  kuv­vetlenmekte olan Mehmed Çelebi'yi cezalandırmak için Edir­ne'den kalktı ve  Anadolu'ya geçti. Bursa ve Ankara Kaleleri, Süleyman Çelebi'ye sahib-i saltanat  olması münasebetiyle derhal kapılarını açtılar. Cüneyd Bey, ittifak ettiği  beylere ha­ber vermeden, ordugahını terk ederek Süleyman Çelebi'ye katıldı ve  affını diledi.

Mehmed Çelebi, ağabeysinin kuvvetli durumunu görünce,  geri çekilmeyi daha uygun buldu. Çünkü ne de olsa, akacak kan müslüman kanı  idi... Buna imkân vermemek, bir müsiü-manın esas vazifesidir diye  düşünmüştü...

Musa Çelebi ise, Mehmed Çelebi'nin yanına iltica  etmişti. Sessiz bir şekilde ömrünü geçiriyordu. Durumlara çok üzülü­yor, fakat  karışmak istemez görünüyordu.

Mehmed Çelebi'nin, Karaman Bey'i ile yaptığı ittifaktan  sonra, kendisine müracaat ederek, Rumeli taraflarına memur edilmesini isteyen  Musa Çelebi, Ulah ve Sırp yardımıyla ku­zeyden yapılacak bir hücumun, Süleyman  Çelebi kuvvetleri­ni zayıf düşüreceğini ileri sürdü. Mehmed Çelebi, Süleyman  Çelebi'nin idaresinin bozulduğunu görüyor, ehi-i İslâm'a anz olan «kuvvetlinin  yaşama hakkı, zayıfın ise ezilme ve yok ol­ma» anlayışı, bu müslüman evladını  üzüyordu...

Musa Çelebİ'nin eline tavsiye mektupları vererek,  kendisi­ne istediği memuriyetleri verdi. Bunun üzerine Musa Çelebi, Sinop  üzerinden Glah ülkesine doğru yola çıktı...

Süleyman Çelebi'nin Sonu

Musa Çelebİ'nin Sinop, Ulah ve Sırbistan üzerinden her  geçen gün kuvvetlenerek Edirne'ye geldiğini haber alınca, alel acele Bursa'daki  eğlencelerini bırakarak Edirne'ye hare­ket etti. İki ordu birbirleriyle  karşılaştığı zaman çok entera-san durumlar görüldü. Musa Çelebİ'nin  kuvvetlerinden bazı kumandanlar birlikleriyle beraber Süleyman Çelebi tarafına,  Süleyman Çelebi tarafındaki bazı kumandanlar da birikleriyle beraber Musa Çelebi  tarafına geçtiler. Yapılan savaşı Süley­man Çelebi kazandı. Musa Çelebi dağılmış  ordusundan mah­rum olarak günleri kah Ulah Bey'i, kah Balkanlarda vakit  ge­çirmeye başladı. Bu arada da Süleyman Çelebİ'nin hal ve durumunu istihbar  etmeye çalışıyordu.

Süleylan Çelebi, bu savaşın verdiği rahatlıkla kendisini  da­ha fazla sefahet alemlerine vermişti. Bu sefahet alemine aid bir kısa bölümü  Solakzade'nİn tarihinden okuyalım:

«..Her sabah ve akşam Edine hamamlarında şakıyan  Nazi-kendam ve Hoş Hıram elinden nûş câm-ı bâde-ı g(itfam et-mede ve akıl ve  idrakini nefs-i emmareye ram etmede idi..» Şu günkü anlamıyla anlatmaya gayret  edelim: Kırmızı şuru­bu cam kaseler içinde edalı ve cilveli yürüyüşleriyle  sallana sallana sunan şurup dağıtıcılarının elinden içerken, akıl ve düştüğü  durumu nefsinin arzusuna bırakmasıdır.

Musa Çelebi, günü günü takip ettiği ağabeysinin durumu  üzerine yeniden asker toplamaya muvaffak olarak Edirne'nin kapısına geldi  dayandı. Durumu haber alan kumandanlar sa­raya koştuklarında Süleyman Çelebİ'nin  yine hamam safa-sında olduğu öğrendiler ve kendisine haber gönderdiler. Süleyman  Çelebi, gelen haberciyi kendisini rahatsız ettiği ge­rekçesiyle tellaklara  dövdürttü. Bunun üzerine gün görmüş ihtiyar kahraman Evranos Bey, hamama girip  Süleyman Çe-lebi'ye nasihat etmek istedi. Ne var ki sözünü dinletemedi. Ondan  sonra Yeniçeri ağası Hasan Ağa hamama girdi. Üçün­cü defa rahatsız edilmekten  gazaba gelen Süleyman Çelebi, Yeniçeri Ağası Hasan Ağa'nın sakalını-bıyığını  tellaklara kes­tirip, onu da dışarı attırdı. Yeniçeri Ağası Hasan Ağa başta  ol­mak üzere bütün kumandanlar, Süleyman Çelebİ'nin yaptığı bunca hareketten  sonra kendilerine baş olamiycağını idrak ederek, Musa Çelebİ'nin muhasara ettiği  Edirne Kalesinin kapısını açmağa gittiler.

Timurtaş Paşa Oğullarından Karaca bey, Kara Mukbil Bey  gibi birkaç sadık dost, Süleyman Çelebi'yi hamamdan alıp saraya getirdiler.  Sarayın kapısını kapayıp gece karanlığına kadar şehre girmiş Musa Çelebi  kuvvetlerine mukavemet edip, gecenin ilerlemiş saatinde Karaca Bey, Kara Mukbil  Bey ve Sahib-i saltanat Süleyman Çelebi, yanlarına adıkları üç seyisle birlikte  İstanbul yolu üzerine koyudular. Lakin er­tesi sabah kimliklerini tesbit eden  köylüler etraflarını çevirip onları öldürdüler.

Padişah olup olmadığı tartışma götüren Süleyman Çelebi,  bazı tarihlere göre, I. Sultan Süleyman'dır. Bazı tarihlere göre de Kanunî  Sultan Süleyman'ın Sani, yani ikinci unvanını al­mamasından dolayı, I.  Süleyman'ın padişah kabul edilmeye­ceği görüşündedirler. Biz de 4eriz ki: İlk  zamanlar Mehmed Çelebİ'nin dahi biat ettiği söylenen Süleyman Çelebi,  padi­şahlığından evvel Ankara Savaşının feci akıbetinden olan ah­valde, mühim  olan kimin padişah olduğu değil, devletin bu gaileden kurtulabilmesi mühim!..  Bütün şehzadeler müsbet ve menfi taraflarıyla iddia-ı saltanatta bulundukları  zaman, belki farkında olarak veya olmayarak kendi aralarında yaptıklan kavga ile  herkesi seyrettirmiş; Allah muhafaza etsin, İslâm dışı bir kuvvetin »şunları bir  halledelim..» demelerine fırsat verdirtmemiş olmalarıdır.

Musa Çelebi'nin Saltanatı

Musa Çelebi, Yıldırım Bayezid, Yavuz Selim, Dördüncü  Murad ayarında yiğit bir şehzadeydi. Ağabeysi Süleyman Çelebi'yi tahtından  mahrum eden Musa Çelebi H. 814/M. 1412 de adına hutbe okutup, tahta geçti.  Çelebi Sultan Meh-med'e verdiği sözden caydı.

Musa Çelebi, Ankara Savaşında Yıldırım Bayezid Han'ın  yanından hiç ayrılmamış, onunla birlikte omuz omuza dö­vüşmüş ve cennetmekân  babasıyla beraber esir düşmüşler­di. Babasının esaretinde de yanında kalmış, ona  hem dert ortağı, hem de bir teselli-bende vazifesini görmüştü. Babası­nın  vefatından sonra serbest kalınca, tek emeli karışıklık içi­ne düşmüş olan  Devlet-i Osmaniyye'nin bir an evvel intiza­ma kavuşması ve esaret yıllarında  görmüş oldukları hakaret­lerin intikamını icab ederse taa Semerkand'a kadar  gidip al­maktı.. Tecavüze uğrayan Osmanlı Devletinin namus ve şe­refini iade  etmekti. Tahta geçtikten sonra ilk icraatı, ağabey-sini ve güzide arkadaşlarını  öldüren köylüleri tesbit ve ceza­landırmak oldu. Daha sonra Ankara Savaşında  ihanet ede­rek kaçan ve bu sefer de ağabeyi Süleyman Çelebi'ye ihanet ederek  kendi tarafına geçen kumandanları çok şiddetli bir şekilde azarladı. Onlara  sadakat ve itaat dersi verdi. «Bütün bu yaptıklarınızı, dün babama, bugün  ağabeyim ve yarın da bana yaparsınız,» dedi. Bu söyledikleriyle ne derece haklı  ol­duğunu çok kısa olarak mütalaa etmekte fayda görüyoruz.

Yıldırım Bayezid Han'ın veziri Ali Paşa, içki ile malûl,  fakat başarılı sayılacak bir devlet adamı olmasına rağmen, kötü bir örnek olmuş,  hatta bir ara gerek Ali Paşa'nın ve gerekse

Yıldırim'ın hanımı Oliveranin, yüzünden Yıldınm'ın  içkiye alıştığı söylenir. Buna bazı tarihî misaler de verilir. Şöyle ki; Cllu  Camii yaptıran Bayezid, camiin açılışına Emir Buharî Hazretlerini davet eder.  Bir ara «Efendim, camii beğendiniz mi*?» diye sorar. Emir Buharî  Hazretleri:

—  Pek güzel de  Sultanım, yalnız içinde meyhane yok, diye cevap verir. Yıldırım  Bayezid:

—  Allah'ın  evinde meyhanenin ne işi vardır? deyince; Emir Buharî  Hazretleri:

—  Sen,  tecelligâh-ı İlâhî olan kalbini meyhaneye çevirdik­ten sonra, nice olur?  deyince, Yıldırım Bayezid derhal içkiye tevbe eder ve bir daha içmez diye  anlatılır. Yine bu devre aid halk arasında anlatılan bir vakıa da şudur ki,  doğrusunu bi­len bilir.

Yıldırım Bayezid'in bir davada şahitlik etmesi icab  eder. Fakat, zamanın kadısı meşhur alim Molla Fenarî, padişaha  hitaben:

«Sizin şahitliğinizi kabul etmem. Çünkü siz cemaate  gel­miyorsunuz» der. Bunun üzerine kahraman oğlu kahraman Yıldırım camiin  cemaatı olmayı kendisine şiar edinir.

İşte bu iki misal, Osmanlı Devlet adamlarının ve  ahalisi­nin, nasıl bir padişah istediğinin bariz örneğidir. Hayat tafsila­tını  vermeye çalıştığımız Süleyman Çelebi'nin, yine Sadra­zam Ali Paşa'nın kötü bir  örnek teşkil etmesi yüzünden, An­kara Savaşında daha ilk anda kaçışı, sahib~i  saltanat olduktan sonra, işret ve sefahatte kulaç atması hele tehlike  anında

kendisini haberdar eden kumandanlarına karşı yaptığı  davra­nış, onu her türlü harekete hedef teşkil etmiştir. Ve onu hedef alanlar,  Şeriat-ı Muhammediye namına hareket ettilerse, el-hak haklıdırlar. Nefisleri  icabı ise, onu da Cenabı Mevlâ mi­zanında gösterir. Bu izahatı yaptıktan sonra,  Musa Çelebi'nin tarihçe-i hayatına devam edebiliriz.

Babasının yadigârı olan toprakları en kısa zamanda geri  almaya karar veren Musa Çelebi, önce Sırp Kralını te'dib etti. Muzaffer ofarak  Sırbistan'a giren Musa Çelebi, ortalığı dehşet içinde bırakarak kralı dize  getirdi ve itaati altına aldı.

Rumeli'ye geçmesine yardım eden Kayser'e, Süleyman  Çelebi Karadeniz sahiliyle, Adalar Denizi sahilinde mühim mevkileri hediye  etmişti. Musa Çelebi, bunları almak üzere hemen harekete geçti. Ve bir sene  içinde Yıldırım Bayezid za­manındaki hudud ve durumu temin etmiş  oldu.

Kayser Manuel bir taraftan Musa Çelebi'nin direktifleri  üze­rine aldığı yerleri geri verirken, diğer- taraftan Mehmet Çelebi ile temas  kurmaya çalışıyordu. Ayrıca Süleyman Çelebi'nin oğlu Orhan Bey'i de taht-ı  saltanata teşvik ediyordu. Orhan Bey, Kasım Çelebi ve Fatma Sultan daha önceden  Süleyman Çelebi tarafından Kayser'e rehin bırakılmışlardı.

Musa Çelebi, Sadrazam İbrahim Paşa'yi Kayser'rin yanma  fevkalade elçilikle göndermiş ve isteklerini şöyle  sıralamıştı:

«Birikmiş vergi borçlarını öde! Padişah hakkında  fırıldaklar çevirme! Ne var ki Sadrazam İbrahim Paşa, Bizans Kayseri­ne bu  istekleri kabul etmemesini de beraberinde söyledi. İha­net irtikab etti. Burada  yine bir mütalaa serdetmek zorunda kalıyoruz. Şöyle vki:

İbrahim Paşanın bu ihanetini mazur göstermeye gayret  et­miyoruz. Hatta daha da İleri giderek bir müslüman padişa­hın, müslüman bir  elçisi olarak, üstelik de uhdesinde sadra­zamlık taşıyan bir zatın, İslamın can  düşmanı Manuel gibi bir kefereye akıl vermesi, şüphesiz ki büyük bir ihanettir.  Yalnız şunu ilave etmek isteriz ki; bir padişah kumandan ve alimle-riyle mutlaka  uyum içinde olmalıdır. CJyuşamadığı kimseler varsa, onları izale, veya izole  etmesini bilmelidir. Anlatılır ve bazı tarihlerde yeralır; Tahta geçtikten sonra  Musa Çelebi, kumandanlarını gerek babasjna ve gerekse ağabeysine karşı  yaptıkları ihanet yüzünden tekdir eder. Devlet-i Osmaniyye-nin yükselmesinde  bü^ük hissesi olan kahraman Evranos Bey, üzüntüye kapılır ve ihtiyarladığını  ileri sürerek uzletgâhı-na çekilir. Bu kahraman insanı bir kere daha kırmayı  kendi­ne gaye edinen Musa Çelebi Evranos Bey'i sarayına davet eder. Evranos Bey,  cevap olarak «artık gözlerim görmüyor, size hizmetim dokunamaz») gibilerinden  haber gönderdi. Bu haber üzerine Musa Çelebi, kahraman Evranos'u zorla sara­ya  getirtip, sofrasına oturttu. Kör olup olmadığını anlamak için, sofrada  Evranos'un önüne «buyrun kızartılmış piliç bu-du» diyerek, kurbağa butlan  dizdirir. Ne var ki ihtiyar Evra­nos, Musa Çelebi'den daha kurnaz davranarak,  kurbağa but­larını piliç butu imiş gibi yer ve ağzını siler oturur. Bunun  üzerine Musa Çelebi, Evranos bey'i serbest bırakır. Şimdi bir düşünelim: Böyle  bir kahramanı, bu duruma düşüren şahsın yanındaki hizmetliler, ne kadar dürüst  hareket edebilirler? Eğer onları böyle küçük düşürecek yerde, başlarını alsaydı,  onlar için belki daha şerefli olabilirdi. Bu davranışlar, böyle gaile dolu bir  zamanda yapılırsa, bir de Çelebi Mehmed gibi kahraman oğlu kahraman, merhameti  deryalar gibi taşan, en azından Musa Çelebi kadar Devlet-i Osmaniyye'yi ve  Millet-i İslamiyye'yi düşünen bir rakib şehzade varsa... Musa Çelebi yerine  Mehmed'e gitmeleri mümkündü... Ama, azılı bir İslam düşmanı olan Bizans'a  asla!

Yukarıdaki hatırlatmadan sonra yine mevzumuza dönelim.  Musa Çelebi, İbrahim Paşa'njn bu ihanetin öğrendikten sonra geldi, Bizans'ı  muhasara etti. Kayser, Çelebi Mehmed'e is-timdad feryadları göndermeye başladı.  Çelebi Mehmed, he­define adım adım, bir matematik problemi çözer gibi  yürü­yordu. Kayser'in istimdadına yapmacık bir samimiyetle koş­tu, Üsküdar'a  geldi. Kayser Manuel, bizzat karşılamıya çıktı. Kapısına dayanan felâketi,  Çelebi Mehmed'e anlattı. Üç gün ziyafet ve eğlenceler yapıldıktan sonra, Çelebi  Mehmed, Cü-ıeyd Bey ve Ankara muhafızı Firuz Beyzade Yakub Bey'in, syan  haberlerini aldığını ileri sürerek geriye döndü. Cüneyd 3ey, Çelebi Mehmed'in  üzerine geldiğini görünce, hemen ya-ıına koşup sadakat yeminleri etti. Çelebi  Mehmed, kendisini affedip Aydın Sancağını verip, doğru duracağına dair söz alıp  salıverdi. Yakub Bey ise, Savaşmadan teslim olduysa da, onu affetmeyen Çelebi  Mehmed, «'Tatar Çardağı» namıyla naruf, Tokat Hapisanesine  gönderdi.

Hedefe Son Yürüyüş

Çelebi Mehmed, artık devleti tek elde toplamanın zamanı  geldiğine karar verdi. Bunun hazırlıklarını yapmaya başladı. Önce Zulkadıroğlu  Süleyman Bey'den yardım aldı. Kayseri ve Sırp Kralı ile anlaştı. Sefere çıkan  Çelebi Mehmed, kurba­ğa butlarının acısını unutmayan Evranos Bey'den aldığı  tak­tik ve talimatla hareket ediyordu.

»Rumeli Beyleri kendisine iltihak için vesile arıyorlar.  Bun­ların ileri gelenleri Batı Rumeli ve Tırhala'dır. İstanbul civarı­na  çıkınca, sur haricinde bulunan askere bakmasın. Onu bı­rakarak, yandan  Balkanları (ormanları) bulsun. Balkan etek­lerinden Sofya'ya, Şehir köyüne,  Niş'e gitsin. Niş'te, Sırplar ile birleştikten sonra, Kosova'ya kadar insin.  Oraya kendisi (Evranos) ve Tırhala Beyleri gelecekler. İşte bu suretle tam  kuvvet toplanmış olacak. Ayrıca o vakte kadar Musa Çele-bi'nin yanındaki sancak  beyleri ve akıncı takımı da çözülüp gelmiş olacaklar. Muvaffakiyet böylece  meydana gelir.

Bu talimatı tatbik eden Çelebi Mehmed, Kata Limanına  çıktığı Terkos üzerinden Kırk Kilise'ye doğru yürüdü. Ne var ki, bu yürüyüşü  haber alan Musa Çelebinin askeri, doğruca Edirne'ye hareket etti. Fakat Mehmed  Çelebi'nin öncü kuv­vetleri daha evvel Edirne'ye vardılar. Kapıyı açmayan  Edirne

Halkı «iki kardeş kozunuzu pay edin, sonra bize  geliniz.» de­diler. Öncü kuvvetler fazla ısrar etmediler. Çünkü Edirne ilk hedef  değil, son hedefti. Zağra, Filibe ve İhtiman -Ak kir­man- üzerinden yürüyüşe  devam olundu. Musa Çelebi, takti­ği anlayamamış, yalnızca Çelebi Mehmed'e  Sırbistan'dan yardım gelmesin diye, İhtiman Boğazında ufak bir muhafız bölüğü  bulunduruyordu. Bekledikleri yerin aksi tarafından vuku bulan taarruz, bu  bölüğün çabucak çözülmesine sebeb oidu. Böylece Mehmed Çelebi, Sofya'ya, Şehir  Köyü'ne ve Niş'e selâmet içinde vasıl oldu. Evranos Bey'in tavsiyesiyle yapılan  yolculuk muvafakiyetle tamamlandı. Evranos Bey, yanında Tırhala Beyleri bulunan  Burak Bey, Hamza Bey ile iltihak ettiler. Bu kuvvetlerin tamamıyla dönüp,  Köstence üzerinden Sofya Ovasına geldiler.

Musa Çelebi'nin yanında yalnız yeniçerilerle kendi  kapı-kullanndan başka kimseler kalmamıştı. Cesur bir dilaver ol­duğundan bu  büyük küvete karşı çıkmaktan çekinmemişti.

Çamurlu Ova Savaşı

İhtiman civarına Çamurlu Ova denilen mevkide H. 816/M.  1413 te iki ordu karşı karşıya geldiler. Çelebi Mehmed tarafı­na geçmiş olan  Yeniçeri Ağası Hasan Ağa, öne çıkarak Yeni­çerilerin yakınındaki bir tepeciğe  çıkıp «Musa Çelebi gibi bir zalimi terk ederek Mehmed Çelebi gibi bir âdilin  tarafına geçmeleri için nutuk irad etti.» Musa Çelebi dayanamadı. Ve atını  mahmuzladığı gibi Hasan Ağa'nın üzerine sürdü. Hasan Ağa kaçmağa başladı. Musa  Çelebi Yıdırım sür'atiyle yetişip, onu bir kılıç darbesiyle ikiye biçti. Hasan  Ağa'nın İmdadına koşanlardan birine kılıç sallarken daha başka biri Musa  Çele­bi'nin koluna salladığı kılıçla, Musa Çelebi'nin kılıç tutan ko­lu koptu.  Bu vak'a, Musa Çelebi'nin askerinin bozulmasına sebeb oldu. Baş edemeyeceğini  anlayan Musa Çelebi, yan tarafa doğru uzakşarak savaş alanından çekilmeye  başladı. Takibine koşanlar, az sonra bir hendek içinde çamura batmış atıyla,  canı teninden ayrılmış Musa Çelebi'yi buldular. Atlah Rahmet  eylesin...

Sultan I, Mehmed Çelebi Devri

Hicri 804/miladi 1402 senesi Ankara savaşının elim  neti­cesinden sonra Mehmed Çelebi'nin sabırla, merhametle ve cesaretle örgü örer  gibi kendisin devlete hazırlaması onbir sene sürdü. Nihayet Evranos Bey'İn  yardımlarımda arkasına alan Sultan Çelebi Mehmed Hazretleri devlete sahip  olurken Fetret Devri'ninde bittiğini ilân ediyordu. İşte o sırada tarihler Hicri  816/milâdi 1413 yılını gösteriyordu.

1402'den 1413'e kadar geçen zamanda ehli İslam'ın  yara­larının, temelinden oynamış devletin, tedavi ve sağlamlaştı­rılması tahtı  ele geçirmekten daha kolay değildi.

Çelebi Sultan Mehmed, nev'i şahsına münhasır bir zat  oia-rak iki sıfatı ile temayüz etmiştir: Bilhassa sükunet ve yakı­şıklılığına  rağmen, çok kuvvetli pazulara malik ve kendisine verilmiş olan «Pehlivan Çelebi»  unvanına layık bir zattı. İkinci sıfatı ise, son derece merhamet sahibi  olmasıydı. Gerek dev­lete, gerek şahsına karşı defalarca isyan eden Cüneyd Bey  ve Karaman Oğlu'nu her seferinde affetmesi, O'nun merha­metinin en büyük  numuneleridir.

Çelebi Sultan Mehmed'in ilk işi; Rumeli taraflarının  intiza­mını temine çalışmak oldu. İşte bu sırada Bursa'dan gelen bir haberci,  Süleyman Çelebi'nin küçük oğlu Kayser tarafın­dan tahta teşvik edilerek  salıverilmişti. Küçük şehzade, ya­nındaki adamlarıyla Eflak'a gitmek üzere Karin  Âbâd'a geldi. O bölgedeki akıncılar, tahta çıkmasını temin etmek için,  Yanbolu'ya götürdüler.

Durumu haber alan padişah, hemen Yanbolu üzerine  yürü­dü. Çelebi Sultan Mehmed'in geldiğini gören asiler, hemen dağıldılar.  Şehzade, bizzat kendi lalası tarafından yakalanıp Çelebi Sultan Mehmed'e teslim  edildi. Merhamet sahibi Çele­bi Sultan Mehmed, kendisini öldürmeyip sadece  azarlıyarak O'nu Bursa'ya gönderdi. Kendisine ve kız kardeşine ikram­larda  bulunmuştu. Bu sırada Bursa'yı ele geçirmeye çalışan Karamanoğlu'na sefer  açılmış, Bursa'yı kurtarmaya gidilir­ken bu asi şehzade, seferin gecikmesine  sebeb olmuştu.

Sultan Çelebi Mehmed, yanında ağabeyi merhum Musa  Çelebi'nin cenazesiyle, Bursa üzerine yürümeye devam etti. Tahtın tek sahibinin  Sultan Çelebi Mehmed olduğu haberini alan Karamanoğlu'nun aklı başından gitti.  Kale muhafızı İvaz Paşa'nın şecaati ve metaneti Bursa Kalesinin düşmesini  ön­lemişti. Ne var ki, kalenin etrafındaki şehri ateşe yerdiren Karamanoğlu,  telaş içinde kaçmaya başlayınca, Karama­noğlu'nun «Harman Danesi» adlı  bendelerinden birinin «Os-manoğlunun ölüsünden korkup bu kadar telaşa  kapılıyoruz, ya dirisi gelse halimiz nice olur?» dediği meşhur  olmuştu.

Karamanoğlu'nun Bursa'dan kaçması üzerine, Sultan Mehmed  şehre girer girmez İvaz Paşa'yı mükafaatlandırarak, kendisine vezirlik ihsanında  bulundu.

H. 817/M. 1414 senesinde Karamanoğlu'nun üzerine  yü­rümek için sefer hazırlıklarına başladı. Bir taraftan Kastamo­nu Bey'i  İsfendiyar Bey'e, orduya katılmasını veya oğlu ile beraber kuvvet göndermelini  isteyen haberi gönderirken, Germiyanoğlu Yakub Bey'i sefere çıkacağından  haberdar edip, tedarikli bulunmasını istedi. Bu haberleri alanlar, icabı­nı  yerine getirdiler. İsfendiyar Bey, oğlu Kasım Bey'i kuvvetli bir ordu ile  gönderdi. Germiyanoğlu ise, sultanın ve ordusu­nun konaklayacağı yerlerde aldığı  tedbirlerle yiyecek hazır etti.

Çelebi Sultan Mehmed, bu durumlardan çok memnun kal­dı.  Sefere Seyyidgazi üzerinden yürüyüşe devam edildi. Ön­ce Akşehir, sonra  Beyşehir, Seydişehir ve daha sonra da Konya yakınlarında Orta Çayır denilen yere  gelindiğinde, Karamanoğlu ordusuyla görünmüştü. Yapılan savaşta Kara-manoğiu  mağlub ve münhezim olarak kaçtı.

Karamanoğlu'nun yakalanamayışmdan çok üzülen Sultan  Çelebi Mehmed, o sırada yağmurların çok şiddetli sellere sebeb olması yüzünden,  ordunun çektiği sıkıntıyı görünce, merhamet dolu kalpli bu sultan, üzüntüsünden  yatağa düştü. Zamanının en büyük hekimlerinden olan Ferhat ile Şirin  hi­kayesinin Türkçe manzum yazarı Şeyhî lakabh Sinan, padi­şahın hastalığını  derhal teşhis etti: «Karamanoğlu bu hastalı­ğın sebebidir. Bu üzücü olayların  müsebbibidir. O yakalanır­sa bu hastalık geçecektir.» dedi. Bunun üzerine  Yıldırım'ın bergüzarı, Çelebi Sultan Mehmed'in en yakın bendegânı Ba-yezid Bey,  dağlarda saklanan Karamanoğlu'na, yaptığı bir baskınla onu ele geçirdi.  Padişahın huzuruna getirdi. Hekim Mevlana Sinan Şeyhî'nin, teşhisinin doğruluğu  derhal mey­dana çıktı. Karamanoğlu'nun yakalanışı, padişahın sıhhatine  kavuşmasına yetti. Karamanoğiu için büyük bir çadır kurdu­rup, onu ağırladı. Bu  sırada Konya Kalesinde bulunan Kara­manoğlu Mehmed Bey'in mahdumu Mustafa Bey  Konya'nın ileri gelenlerini yanına alarak Sultan Mehmed'in huzuruna vardı.  Babasını affetmesi İçin eşrafia beraber yalvarmaya  başladı.

II. Abdülhamid Han cennetmekân, merhametini bu  ced­dinden tevarüs etmiş olacak ki, O da böyle merhamet dolu bir insandı. Bir  emri ile yok edebileceği Hareket Ordusunu, müslüman kanı akmasın diye bütün  ısrarlara rağmen o yok edici emri vermedi. O ordu, O'nu 33 sene maharetle idare  ettiği Osmanlı Tahtından indirirken, Osmanlı'nın tarih sayfalanna gömülmesini  çabuklaştırmaktan başka birşey yapma­dığının farkında mıydı? Evet... Belki  de...

Bu yalvarmalara dayanamıyan Çelebi Sultan Mehmed,  Karamanoğiu Mehmed Bey'in bu istirhamlara;

«— Ey lütufkâr hükümdar! Bu sefer de beni  bağışlarsa­nız, (eiini göğsüne koyarak) bu can bu tende durdukça sa­dakatten  ayrılmıyacağim.» diyerek, çok ağır yeminler de ila­ve edince, aff-ı şahaneye  mazhar olduğu gibi, Konya'yı yine eline almış oldu. Huzurdan çıkan Karamanoğlu  Mehmed Bey, çadırdan biraz uzaklaşınca, koynundan çıkardığı bir gü­vencini  öldürdü ve

«— Osmanoğlu ile düşmanlığımız beşikten mezara  ka­dardır» diye söylenerek Konya'ya gitti.

Avrupa'ya İlk Elçi Gönderilmesi

H. 819/M. 1416 Yılında Venedik'e bağlı bir prensin  müsta­kil idaresi altında bulunan Nakça, Andra ve bazı Akdeniz adalarına  yerleşmiş olan korsanlar, Osmanlı gemilerinin yol­larını kesiyorlar, yağma  ediyorlardı. Çelebi Sultan Mehmed, hazırlattığı harp gemileriyle Adalar Denizine  bir sefer tertipie-di. Gelibolu önlerinde Venediklilerle karşılaşan harp  gemileri derhal savaşa tutuştu. Çok şiddetli bir savaştan sonra her iki taraf da  kendi limanlarına çekildi. Çünkü her iki taraf da ağır yaralar almıştı. Şunu da  unutmamalı ki, Venedik gibi usta gemicilerin ve büyük kalyonların bulunduğu  donanmaya, Osmanlı gemileri küçük gemiler olmalarına rağmen ezilme-dikleri gibi,  mağlub da olmamışlar, Venedik Donanmasını püskürtmeye muvaffak olmuşlardı. Bu  deniz savaşsndan sonra Akdeniz (Çanakkale) Boğazı düşman harp gemilerine  kapatılmıştı. Venedik Donanması birkaç defa daha gelip Ak­deniz boğazındaki  kaleleri topa tutmuşsa da bir netice ala­mayınca, elçiler gönderip anlaşma  yapmak istemişlerdi. Bu anlaşma isteği kabul edilmiş ve Sultan Çelebi Mehmed  Haz­retleri tasdik ettiği anlaşma suretlerinden birini göndermek üzere saray  çavuşlarından bir yaveri Venedik'e gönderdi.

Görülüyor ki ticaret ne kadar önemli bir faktör olarak  orta­ya çıkıyor. Hatırlayacağımız gibi I. Murad-ı Hüdavenigâr za­manında  Venedik'e yakın olan Raküza Hükümeti, Devlet-İ Osmaniyye'nin ilerleyişinden ne  kadar büyük bir devlet çıka™ cağını tahmin ettiğinden, iştigali olan ticari  hayatını emniy-yete almak için Hüdavendigâr Hazretlerine bağlılığını  bildir­mişti. Bilindiği gibi deniz taşımacılığının en önemli unsuru emniyettir.  Bu emniyeti sağlamak için, Osmanlı'nın parlak istikbalini gören Raküza  Cumhuriyeti ilk anlaşma yapan Av­rupa ülkesi olmuştur. Daha sonra da Süleyman  Çelebi'ye müracaat eden Venedik O'nunla da bir anlaşma  yapmıştı.

Sultan Çelebi Mehmed'e başvurarak anlaşma yenilemeyi  isteyen yine Venediklilerdi. Çünkü ticaret o ülkenin can da­marıydı. Bu can  daramarınin en önemli geçidi Osmanlının elindeki Akdeniz Boğazında  düğümleniyordu. Böylece Avru­pa'ya ilk elçi Sultan Çelebi Mehmed zamanında  gönderilmiş oluyordu.

Rumeli ve Anadolu'da intizamın temini ile uğraşan Çelebi  Sultan Mehmed, adım adım dolaşıyor, nizamı îkame etmeye çalışıyordu. Sultan  Orhan Gazi Hazretleri zamanında fetho-lunmuş, Ankara Savaşından sonra Kayser'in  eline geçmiş bulunan Hereke, Gebze, Darıca, Pendik ve Kartal H. 822/M. 1419  yılında Timurtaş Paşa'nın oğlu umur Bey tarafından harp yapılarak, kan  akıtılarak, baş verilip can alınarak geri alındı.

Çelebi Sultan Mehmed, Eflak ve Engürüs üzerine yürüme­ye  karar verdi. H. 819/M. 14İ6 yılında ayağına kapanan Ef­lak Bey'ini, merhametle  dolu kalbi yine afla mükafaatlandır-di. Eflak'ın işini halleden Sultan Çelebi  Mehmed Hazretleri, kutlu zaferlere başlangıç olan adımlarını, Engürüs üzerine  çevirdi. İlk işi, Engürüs'ün kuvvet istinadı olan Severin Kale­sini zabt eden  İslâm ordusu, Engürüs'ün kalbini koparıp al­mış gibi olunca, Engürüs'e düşen;  Çelebi Sultan'ın ayakları­na kapanmaktı... Onlar da türlü hediyeler sunarak öyle  yap­tılar.

Bir Kaza

Edirne'ye dönmek üzere İslâm Ordusu, yola revan  olduk­tan bir müddet sonra, padişah atını hızla sürerken, tökezle­yen at yere  düşmüş ve üzerindeki muazzam süvari Mehmed Çelebi Hazretleri vaziyete hakim  olmuşsa da, şiddetli düşüş bir rahatsızlık vermişti. Zaten her savaşta İslâm'ın  bir neferi olarak kılıç elinde, kefen boynunda, baş alıp şan veren bu  kahramanoğlu kahraman sultan, her gazada yaralar almış, defaatle savaşlardan  «gazi» rütbesiyle terhis olmuştu. Rivayet olunur ki, vücudunun 40 yerinde yara  vardı. Onlar, o yaralar, Allah nezdinde makbul izlerdendi. Çünkü Mahbub-u Hûda,  hadis-i şeriflerinde bunu beyan buyurmuşlardı...

Sultanın Anadolu'ya Seferi

Şehzade Murad Hazretlerini «veliahd şehzade» olarak  Amasya Sancağına vali göndermiş bulunan Sultan Çelebi Mehmed, attan düşmenin  verdiği sarsıntıyı üzerinden şifayab olarak attıktan sonra Timur fitnesinin  çıban başlarından olan Karakoyunlu Yusuf, birtakım karışıklıklar çıkarmış,  Orduy-u Hümayun da bu çıbanı yoketmek üzere sefere çıkmıştı. Kara Yusuf, İrak ve  Azerbeycan taraflarında istiklal ilan etmiş, Di­yarbakır Beyi Kara Osman ile  Bayburt ve Erzincan için ce-delleşmeye başlamıştı. Uzun zaman devam eden  çekişmeler­den sonra Kara Osman Bey Erzincan'ı ele geçirip Pir Ömer'in idaresine  vermişti. Ne var ki bu Pir Ömer'de nefs-i

emmare ağır basmış, kendisine beldeler zabtetme hissi  ha­kim olmuştu. Bunu için de Şebinkarahiar'ı fethetmeye kendi­ni vazifeli  addediyordu. Bu fikir, Pir Ömer'i topladığı askerle Şebinkarahisar'ı kuşatmaya  kadar götürdü. Buna mukabil Şebinkarahisar Beyi Melik Ahmedoğiu Hasan Bey,  Veliahd Şehzade Murad'a başvurmuş yardım istemişti. Cüneyd Bey'i Öldüren  Alparslan oğlu Hasan Bey ise, Canik Eyaletini ele geçirmişti. Ayrıca İsfendiyar  Bey de Samsun ve Bafra'yı işgal edip, oğlu Hızır Bey'in idaresine vermişti. Bu  keşmekeşi dur­durmak için Veliahd Şehzade Murad tedbirler aldıysa da/Çe­lebi  Suitan Mehmed Hazretlerinin Amasya Ovasında görülen renkli çadırları, bu  kargaşaya son verebilmişti. Hele tuğlar, adalet getiren endamlarıyla boy  gösterince, Gavur Samsun kalesini yakıp kaçmak düşmüştü sergerdelere... Çelebi  Sui-tan'ın kumandanlarından olan Biçeroğlu Hamza Bey, derhal hareket edip,  şeriat-i Ahmediyye'yi gavur Samsun'da hü­kümran kıldı. Sıra müslüman Samsun'a  gelmişti...

Müslüman Samsun'un Fethi

Gavur Samsun'u, fazla bir zorluk çekmeden fetheden Hamza  Bey, Sultan Çelebi Hazretlerine, Müslüman Samsun'u almanın kolay olacağı  haberini gönderdi. Otağ-ı Hümayun Merzifon'da kurulduğu zaman, Müslüman  Samsun'un Beyi Isfendiyaroğlu Hızır Bey; akacak kan müslüman kanıdır.  Mağlubiyyet ibresi beni göstermektedir. Ben sultandan af is­tersem, o kabul eder  diye düşünerek, birçok hediyelerle Sul­tan Çelebi Hazretlerinin huzuruna çıktı.  Affa mazhar olup, hoşça ağırlanarak, gitmesi için gerekli kolaylıklar  gösterildi. Hızır Bey Samsun'dan ayrılırken Müslüman Samsun da, is­lâm'ın kılıcı  «Devlet-i Ebed-Müddet» olan Osmanlı'ya katılı­yordu.

İşte, vakıf hizmetlerine ehemmiyet veren Osmanli  padi­şahları içinde, Sultan Çelebi Mehmed Hazretleri'nin özel bir yeri vardı.  Merhametinin çokluğu, bu hizmetlerle temayüz et­mesinde, mutlaka büyük tesir  husule getirmiştir.

Timurun bir kasırga gibi gelip geçmesi, askerinin yağma  ve gaddarlığının faturasını Osmanlı Devleti pek ağır bir şekil­de ödemiş, her  taraf yangın ve harabeye dönmüştü. Bu yan­gın ve harabe, ancak bir imar yarışı  halinde, tamir ve eski haline getirebilirdi. Çelebi Sultan Mehmed, buna çok  gayret etmiş ve bunda da muvaffak olmuştu. Ama en büyük eseri; Bursa'da  yaptırdığı muazzam Yeşil Cami ve külliyesidir. Bu eserin, özellikle imareti  üzerinde durulmalıdır. Bu muazzam eserin kıble tarafında kendisi için yaptırdığı  mütevazi türe­de, ruh-u manevisiyle, cami ve külliyesine huzur içinde ko­şan  insanları belki de görüyor.

Şeyh Bedreddin Ayaklanması

Simavna Kadısı oğlu Şeyh Bedreddin Mahmud, şehzade Musa  Çelebi'nin Kazaskerliğini yapmış fakat, ilm-i zahir ve ilm-i bâtında hürmete  şayan bir mertebede olması, aff-ı şa­haneye uğramasına vesile olmuştu. Kendisine  1000 akçe maaş ve İznik'te iskânını emreden Sultan Çelebi Mehmed, alimlere ne  kadar hürmetkar olduğunu isbat etmiş oluyordu. Onun bağlılarından Börklüce  Mustafa'nın çok düzenbaz bir adam olduğunu Tâc-üt-Tev©rih sahibi Hoca Sadeddin  Efendi Hazretleri şu beytinde ne güzel ifade ediyor:

«Sofu davranışıyla hilekârlıkta başçekti, nice düzenler  kurdu.

Hilebaz yapısıyla feleği aldatıp, ne oyunlar  oynadı.»

Etrafına topladığı temiz inançlı, fakat temyiz  kabiliyeti za­yıf ahali ile bir kuvvet haline gelmişti. Bu durumu haber  alan

Simavna Kadısı oğlu Şeyh Bedreddin, bu işin ucunu  kendisi­ne dokunacağını anladığı için İsfendiyar Oğullarına gitti. Oradan bir  gemiye binerek, Musa Çelebi'nİn bir zamaniar hükümran olduğu Eflak diyarına  ulaştı. Eflak hükümdarı, Osmanlı'ya bir mesele çıkaracak adamı bulduğu için  sevindi ve kendisini çok iyi karşılayıp ikramlarda  bulundu.

Diğer taraftan, Torlak Kemal -ki aslen yahudi olan bu  ada­mın- da, topladığı 5000 kişilik mevcutla harekete geçtiği gö­rülmüştü.  Padişahın Amasya Vilayetine Vali yaptığı Şehzade Murad, Torlak ve Börklüce'nin  üzerine yürüdü. Aydın vilaye­tinin Karaburun mevkiinde karşılaşan iki ordu, çok  şiddetli, fakat kısa süren bir savaştan sonra, şehzade Murad galibiy-yetini ilan  etti. Börklüce Mustafayı idam ettiren Şehzade Mu­rad, Manisa taraflarına firar  eden Torlak Kemal'in takibine, Beyazîd Paşa'yı memur etmişti. Beyazıd Paşa da  mel'un ya-hudiyi Manisa'da yakalamış ve oracıkta idam  etmişti.

Simavna kadısı oğlu Şeyh Bedreddin'in adamları bu  habe­ri alınca, derhal ortadan kayboldular. Bir kısmı da kendi baş­larını  kurtarırlar zannıyla, şeyhlerini bizzat tutup, Rumeli ta­rafında bulunan Çelebi  Sultan Mehmed Hazretlerinin tahtı huzuruna getirdiler.

Adil Mahkeme Şeriattedir

Şeyh Bedreddin'in ilmi tartışma götürmeyecek bir  seviye­deydi. Bu sebeble Sultan Mehmed Çelebi Hazretleri, dudak­ları arasında  çıkacak «kaldırın» kelimesini kullanmaktan sarf-ı nazar ederek bu işin hallini,  zamanının alimlerinin divanına bırakmıştı.

Padişahın huzurunda yapılan muhakemede, birçok âlim  kendisine sualler sorarak, İlim adamlarının yüzüne kara çal­dığını söylediler.  Bunların içinde bulunan Mevlana Sadeddin-i Teftâzânî'nin talebelerinden  Mevlana  Haydar-ı Hetevî,  ileri sürdüğü şer'i delillerle Şeyhe çıkış  kapısı bırakmadığı gibi, el-Câsiye süresinin 23. ayetinde «Allah onu bilgisi  olduğu halde yanılttı» fehvasınca suçunu kabul ettirip;

«Kim ki size gelip de, hepinize baş olan bir kimse  üzerine ayaklanmanızı emreder ve varlığınızı parçalamak isterse, onu öldürünüz!»  hadis-i şerifini söyleyerek hükmü bildirmişti.

Şeyh Bedreddin, âdil şeriatin bu inkâr götürmez hakikati  karşısında suçunu kabul etmiş, nedamet içinde boynunu İpe  uzatmıştı.

Buraya ufak da olsa, günümüzle ilgili bir mütalaa  koyma­dan kendimizi alamadık. Bazı materyalistler, komünizmi ta­rihsel açıdan  ele aldıklarında, Osmanlı ülkesinde cereyan eden bu vak'ayı da zikrederler.  Yalnız şunu bir türlü anlamak istemezler ki; her sosyal ve ekonomik  patlamaların, ihtilalle­rin arkasında, daima bir yahudi parmağı vardır. Nasıl ki  Karî Marx bir yahudi, Lenin ise yahudi bir ailenin damadıysa, yu­karıda kısaca  izah ettiğimiz Şeyh Bedreddin Vak'asında da başrollerden biri yahudi olan Torlak  Kemal Hud tarafından icra olunmuştur. Şeyh Bedreddin ise, ilminin kurbanı olmuş  bir zavallıdır. Zira Niyazî Mısrî, Şeyh Bedreddin için şu mısraı söyleyerek,  onun ilim rütbesini izah etmiştir.

«Muhiddin ile Bedreddin, ettiler ihya-yı dîn, Niyazî,  der ya füsus anbarıdir varidat.»

Fakat ilmiyle cehenneme giden çok kimseler  vardır.

Çelebi Sultan Mehmed'in Hanımları Ve Çocukları

Ömrünün en verimli çağlarında; Devlet-i âli'yyenin  yaşa­dığı fetret yâni; başsızlık dönemini sona erdirmeğe çalışarak, geçiren,  Sultan Çelebi Mehmed; ilk izdivacını, Dulkadıroğul-ları beyliğinin reisi Süli  Bey'in kızı, Emine Hatun ile yapmıştır. Büyüklerin işi başka olur, felsefesi  içinde bu evlilik siyasi bakımdan da yapılması lâzım gelen bir izdivaçtı.  Memlûklar-la ve Dulkadıroğuiları arasındaki çatışmalarda Dulkadıroğlu Beyliğini  desteklemek Osmanlılar için daha faydalı idi. Bu evliliğin!403 yılında  gerçekleştiğine atfu nazar ettiğimizde fetret döneminin o muhataralı ve  Anadolu'da ki Türk Beylik­lerinin yaralı aslan Osmanlıdan nasıl parça koparırız  hesabı yaparlarken, Dulkadıroğlu Beyliği ile akrabalık kurmak çok akıllı ve  gerçeğin ta kendisi olan bir hareketti. İşte Sultan Fâ­tih'e ileride baba olacak  olan 2. Murad unvanıyla taht'a ge­çecek olan şehzade Murad bu izdivacın bir  meyvesiydi- ve evliliğin senesinde bu sevinç verici doğum vukubuîmuştu. Çelebi  Mehmed Hân'ın bilinen 2. izdivacı Kumru Hatun ile olmuştur ki bu hanım  cariyelikten kadmefendiliğe yüksel­miştir. Selçuk Hatun, padişahın bu hanımıyla  yaptığı evlilik­ten dünyaya gelmiştir. Alderson ise her zamanki gibi bizim  kayıtlarımızda olmayan bir evlilikten bahsederki o da, Ah-med Paşanın kızı  Şehzade Hatunla evlendiğini ileri sürer. Çe­lebi Mehmed Hân'ın kızları:Selçuk  Hatun, Hafsa Hatun, Ayşe Hatun, Sultan Hatun ve İlaldı Hatun, hanimsultantar  oimak üzere beş kızının adı bilinirken, aslında, yedi kızı dünya'ya geldi. Bu  kızlardan Selçuk Hatun; Çelebi Mehmed hânın Kumru Hatun isimli hanımından  dünyaya gelmiştir. 810/1407'de Amasya veya Merzifon'da bahse konu doğum  vukubulmuştur. 2. Sultan Murad 1425'de Çandaroğlu İbra­him Bey'in; Hatice Halime  adlı kızıyla evlendiği zaman üç kız kardeşinin düğününüde birlikte yaptı. Selçuk  Hatun 2. Mu-rad'm kaimpederi İbrahim Bey ile evlendirildi. Bu izdivaçdan Selçuk  hatun Yusuf ve İshak Bali adlı iki oğul doğururken, Hafsa ve Hatice adında iki  de kız dünyaya getirdi. Selçuk Hatunda kocası İbrahim Bey'in vefatı üzerine,  Bursa'ya avdet etdi. Burada vefat târihi olan 1485 yılına kadar yaşadı ve Ye­şil  Türbeye defnolundu. Hafsa Hatun ise, Çandarlı Halil Paşanin oğlu, kumandanlardan  Mahmud Çelebiye, ağabeyi olan 2. Murad tarafından verilmiştir. İsfahan Şah, Ali  Çelebi, Hü­seyin Çelebi, Hasan Çelebi ve Mustafa Çelebi adı verilen ço­cukları  olmuştur. Bursa'da Yeşil Türbede defnolunmuştur. Ayşe Sultan ise Çelebi  Mehmed'in yedi kızından ismi bilinen üçüncü kızıdır. 1469'da Edirnede Ayşe Kadın  Camiini yaptı­rarak vakıflar bağışladığı gibi Üsküb'de de bir camii  yaptır­mıştır. Edirne'de bu hayırhah hanımın adıyla anılan, Ayşe Kadın mahallesi  vardır. Yeşil Türbeye defnolunmuştur. Adı bilinen diğer bir kızı ise Sultan  hatundur. 828/1425'de Candaroğlu Çankırı Sancak beyi Kasım Bey ile evlendi.  Hakkın­da başka bilgi olmayıp diğer kız İlaldı hatun'da muhtemelen Karamanoğlu  İbrahim Bey ile evlenmiştir. Çelebi Mehmed hân'ın sonradan padişah olan, 2.  Murad'dan başka Mustafa, doğumu Amasya Î408/1410 vefatı İznik 1423, Mahmud nerde  doğduğu malum olmayan ve 1413 ile 1429 yıllan ara­sında yaşadığı bilinen ancak  vefat yeri de bilinmeyen bu şehzadeden sonra, Bursa'da 1429'da veba'dan ölen  Yusuf vefatında 15 yaşında olduğuna göre doğumu 1414'de ger­çekleşmiş olmalı.  Yine Î416'da doğup 4 yaşında vefat eden Şehzade Ahmed, 1405'de doğan iki yaşında  1407'de ölen Şehzade Kasım, sadece adları bilinen Ölüm ve doğum tarih­lerini  bilemediğimiz Şehzade Mehmed ve Orhan'la Çeiebi Sultan Mehmed'in; erkek çocuk  sayısının sekizi bulduğunu ifade edebiliriz. Fetret devri sadnazamlan olarak;  Yıldırım Bayezid'den sonra yâni 1402 Ankara savaşı sonrasında fira­ra baş vuran  Çandarlı Ali P^şa 1. Murad döneminde başla­yan sadaretini, Yıldırım'lada devam  ettirmiş onun esarete düşmesinden sonrada oğlu Süleyman Çelebiye'de vezirliğini  devam ettirmiştir. Bu müddet genel olarak 19sene, îOay, 27gün sürmüştür. Şeyh  Ramazan Paşaoğfu Kırşehirli Bayezid Paşa, 4 sene, 2 ay, ve ondan sonrada  Amasyalı ŞâhMeiik Paşa 5/temmuz/1413'e kadar 2sene, 4 ay,   16 gün, vezirlik etmiştir. Osmancıklı  İmâmzâde Halil Paşa ise Anadolu' da Çelebi Mehmed'e 28/temmuz/1402'den  5/temmuz/1413 yı­lına kadar 8 sene, 11 ay, 8 gün sadnazam olarak hizmet  ver­miştir. Osmanlı devletinin 9. sadrıazamı olan Amasyalı Ba-yezid Paşa 5/7/  1413'de aldığı mührü, 8 sene, 1 ay, 27 gün taşıdıktan sonra 31/ağustos/1421'de  Çandarlızâde İbrahim Paşaya bırakmış oldu. Amasyalı Bayezid Paşa,  4/ma-yıs/1421'de vefat eden padişahın son sadrıazamı olmuştu. Tabiatıyla da 2.  Muradın ilk sadrıazamı da, Bayezid Paşa ol­muş oluyordu.

Sultan Çelebi Mehmed Hazretlerinin Vefatı

Timur belasının söndürmek üzere olduğu ışığı yeniden  parlatan, onu eski şaşaalı durumuna kavuşturan yüce sultan Mehmed Çelebi Han, H.  824/M. 1421 yılında, vücudunda 40 kadar yara izi ile beraber fâni dünyadan  göçmüştü.

Şehzade Mustafa'nın sağ olduğunu bilen Çelebi Sultan  Mehmed Hazretleri, 8 yıl süren saltanatının devamını, sevgili oğlu veliahd  şehzade Murad Hazretlerine vasiyyet etmişti. Vefatı, Ordu-yu Hümayundan  gizlenmişti. Ancak, padişahla­rının görünmemesinden birşey sezen mücahidler,  «padişahı­mızı görmek isteriz!» diye nümayişe başladılar. Bunun üzeri­ne cesedi  tahnid edien Sultan Hazretleri, loş bir odada aske­rin zabitanına gösterilmiş,  arkasında duran bir kişi de, zabit­lerin selamına selamla mukabele edebilmesi  için elini-koîunu oynatmaya mecbur kalmıştı. Bunu gören zabitler, «padişahı­mız  berhayat (yaşıyor)» diyerek, askeri intizama almışlardı.

Ceset-i pâkiyle 42 gün daha İslâm Devletine hizmet eden  Yüce Sultan Mehmed Çelebi Hazretleri; mekanın cennet, ma­kamın mübarek oîsun.!  Rahmetullahi Aleyh.

Osmanlı Ve Denizler

Merhum Amirallerimizden ve yüz yaşına yaklaştığı sırada  vefat eden Afif Büyüktuğrul, 1982 senesinde T. C Deniz Ba-sımevinde tab edilen"  Osmanlı Deniz Harp Târihi ve Cumhu­riyet Donanması" adlı dört ciltden meydana  gelmiş çalışma­sı ile bunu yayımlamış olması milletimizin gerek askerî, ge­rekse  ticaret filosu gereksede Türk denizcilik târihi bakımın­dan, merhum amiralimizin  milletimize ve denizcilerimize nâ­çiz bir hediyesidir. Eserini, son derece ciddi  kaynaklara da­yanarak meydana getirmesi ve mesleğin, en uzman kişileri arasında  yer almasından dolayı bu çalışmadaki tahlilleri, bü­tün denizcilerimizin,  tarihçi ve târih meraklılarının istifade et­mesi gereken, bir bal peteği  gibidir. Biz bu çalışmamızda; Osmanlı deniz târihi hakkında umumiyyetle bu  kaynağı esas aldığımızdan, merhum Amiral'in bu kıymetli eseri hakkında birkaç  söz söylemeden geçemedik. Kendisini rahmetle yâd etmeyi vecibe-i diniyeden  addederim.

Dünyalar ve Deniz Ortaçağın başında, dünyanın yuvarlak  olduğu pek bilinmiyordu; dünya hakkındaki bugünkü bilgile­rimiz o devir  insanlarının meçhulüydü. İnsanlar birbirlerinin varlığından habersiz olarak dört  ayrı dünya'da yaşıyorlardı. Bu dört ayrı dünyayı; Akdeniz, Baltık denizi ve  Botni körfezi, Çin ve Japon denizleri ile Meksika körfezi ile Karaib denizleri  etrafında toplanmışlardı. Bu denizlere daha sonraları ilmen; "Mediterranean  (Topraklasarası deniz) adı verilmiştir. Bu dört denizin tabii ve stratejik  yapıları birbirinin aynıydı. Hep­sinin de giriş çıkış kapıları var, hepsinin de,  kendisini bölen yarımadaları ya da Ada'lan vardır. Hepsinin ulaştırma du­rumları  benzerlik arzetmişti. Deniz araçlarının yetersizlikleri bahsettiğimiz bu dört  dünyanın biribirleriyle bağlantı kurma­yı hayli zaman geciktirmiştir. Sahil  insanının ilkel kürek anlayışıyla sürüp giden hayat açık denizlere çıkmağa pek  imkân tanımamıştır. Hâttâ harita ve pusula gibi mühim olan araç ve gereçlere  ihtiyaç hissedilmediğini rahatça söyleyebiliriz. Kıyı gemiciliği dediğimiz  hususu milattan öncede, sonra da, ek­seriyeti bilhassa Ege denizinde olmak üzere  nice deniz sa­vaşları vukubulmuştur ki bunlar; Romalılar, Kartacaîılar,  İranlılar ve Bizanslılar arasında cereyanları, ileri dönemlere tesiri olan  savaşlar olarak görülmemiştir. İranlı'lar Trabzon üzerine geldiklerinde, burayı  Bizans'dan koparmak istemele­rine rağmen cephenin gerisini Bizans tehdidi  altında gördü­ğünden çekilmeye mecbur kalırken, Arablarsa gemilerinin güçlü bir  donanma teşkil etmemiş olmasından dolayı boğaz-lan alamamışlardı. Beri tarafta  Avrupa'nın kuzey denizinde de Normaniar ve Aragonlar denizde ve denizciîikde  kuvvetli olduklarından, avrupa kıtasının kuzey kıyıları onlardan sorul­maktaydı.  Deniz dünyasının kolay anlaşılamamasının bir çok nedenlerle beraber, iki önemli  nedeni öne çıkar. Evvelâ de­nizle alakalı vakalar, insanoğlunun yaradılış  karakterine uy­muyordu. Kara hareketinde insanın, düşmanı basmak, yakıp yıkmak,  tahrip etmek hâttâ yok etmek macera gibi geliyor insana zevk veriyordu.  İnsanlar, gidip gelip aynı limana geri dönen donanmaların harekâtını  incelemekten pek hoşlanma­dığı gibi savaşlarda kat'i neticenin kara'da  alındığını gözönü-ne aldıklarını biliyoruz. Merhum amiralin ifadelerinden  yuka­rıdan beri özetlemeye gayret ettiğimiz bu ifadelerin, aynen alıntı yapmamız  gereken bir bölümünü aşağıya alıyoruz: "Bi­zim târih otoritelerimiz Osmanlı  devletinin imparatorluk biçi­mine girmesini hep ve yalnız kara olaylarına  bağladıkları için hep Bizansdan söz edip durmuşlardır. Halbuki karada Bizans ne  kadar önemliyse, denizler de başta Venedik ve Ce­neviz olmak üzere, İtalya'nın  denizci cumhuriyetleri daha az önemli değildi. Çünkü; Osmanlı devleti  bütünlüğünü Ana­dolu'yu bir araya getirmekle yetinmiş boğazlar  üzerinden

Mora'ya atlamıştı. Bu atlayış, başta kara değil deniz  sorunla­rının çârelendirilmesine bağlıydı.

Bu cumhuriyetler daha başlangıçta bir araya gelip  deniz­yollarını kesebilselerdi, kuşkusuz Osmanlı'ların üçkıta'nıi] Akdenize  bakan parçalarında imparatorluk kurmaları ola­ğan olmayacaktı. Nitekim; Amiral  Guiseppe Fioravanzo: <Karada imparatorluk kurmak isteyen diktatörler, sadece  kara kuvvetlerine dayanırlarsa ilkönce ellerindekihin bile yok ol­duğunu görüp  sonra hayata gözlerini kapamışlardır Deniz kuvvetine dayanan imparatorluklarsa  çok uzun ömürlü ol­muştur^ Demiştir.

Hakikatten muhterem okurlarımız, pek meşhur olan 2.  Abdülhamid'in hatıratında, Osmanlı devleti bir deniz ülkesiy­le ittifak  yapmalıdır. Denizlere hâkim olan dünya'ya hâkimdir beyanını, merhum Amiralin  satırlarını te'yid ettiğini görüyor ve anlıyoruz.

Efendim; İtalyan denizci cumhuriyetleri ibaresi üzerinde  bir miktar durmak istiyorum. Bu günkü İtalya'nın 14. asırda­ki durumu,  kullanılan cumhuriyetler terimine pek uygun o!-duğunuda aşağıda  alıntılayacağımız paragrafdan pek iyi öğ­reneceğiz: "..İtalyan denizel  cumhuriyetleri, ilkönce kendi aralarında rekabete başlamışlar binbirlerine karşı  yaptıkları mücadelelerlede zayıf olanları etkisiz hâle getirmişlerdi. Bu denizci  cumhuriyetleri Cenova, Floransa, Venedik, Amal fi, Toscana, Ancona ve Napoli  krallığı, Sicilya ve Sardunya krallıklarıydı. Cenova, Venedik vePiza  cumhuriyetleri, öteki­leri tesirsiz hâle soktuktan sonra." İtalya'nın bir  çizmeye ben­zerliği haritada ayan beyan bellidir. Böyle bir arazinin denizle  çevrili olması ahalinin denizin nimetlerinden istifadeye çalış­ması  tabiidir.

Yukarıda sayılan cumhuriyet ve krallıklara dâir isimler  bu­günkü İtalya'nın birer şehridir. Anadolu üzerindeki beylikleri. nasıl makul  karşılamışsak, sonradan da birliği temin mesa­isine girişmişsek, bu İtalya  cumhuriyetleri meselesi de aynı gelişme içindedir. Devlet-i Âliye Anadolu  birliğini teminde, en evvel ve en kısa zamanda becerendir. Amiral merhum Afif  Büyüktuğrul eserinin 1. c. sh. 7'de demekteki: "üzüntü ile ifade etmek gerekir  ki, Deniz kuvvetlerimizde çok eskiden beri, târihin kürekli ve yelkenli  gemilerin tiplerini, tip adları­nı ve mimarilerini tespite pek iltifat  edilmemiştir

Yabancılar kendi teknelerini cilt cilt kitaplarla vede  pek ar­tistik baskılı olarak yayımladıkları halde, bizlerde böyle me­rak  uyandıramamıştu: Gerçi çeşitli deniz yazarlarımızın kü­rek ue yelken dönemine  ilişkin yapıtları yok değildir, fakat kaynak eksikliğinden bunlar da  biribirleriyle çelişki halinde­dir." İfadesinden sonra sayfanın dibine koyduğu  bir dip notla, kürek ve yelkenli gemilerle alakalı kitapları, deniz müzemize  bağışlayan, Bayan Engin Özdeniz'i takdir ve şükranla andık­tan sonra yine yelken  ve kürek dönemine dâir, yazarlarımızın eserlerinin çok gizlidir kaydıyla kasaya  kaldırılmış olmasına itirazım koymuştur.

Osmanlılardan Önceki Yerleşimler

Kara ulaşım vasıtalarının kâfi miktarda olmaması,  Karade­niz'e akan, seyri sefaine yâni su yolu nakliyesine elverişli ne­hirleri,  ekonomik alanda büyük bir değer saymak gerekir ve bu nehirler arasında Tuna,  Dinyester, Dinyeper ve Don nehir­lerini mühim saymak icap eder. Hemen ilâve  edelim ki Hazer denizine de, Volga nehri akmaktadır. Bu su yollarından akan  ticaret gelirleri tabiatıyla ekonomik bakımdan bu su yollan üzerinde mücadele  ele geçirmek hususunda sürüp gitmiştir ve gitmeye de devam edecektir. Karadeniz  boğazı, yâni İs­tanbul boğazı Karadeniz kapısı olarak ticaret yolunun herkes  tarafından ele geçirilmesi hülyasıyla yanıp tutuşulan stratejik hedefti. Hedef  olan yerlerin arasında Çanakkale boğazının yer aldığımda hemen  hatırlatalım.

Merhum Amiral Afif Büyüktuğrul bakın ne diyor: "Anado­lu  vede Balkan yanmadalanyla Ege denizinin kurduğu bu verimli bölgenin doğa  yapısıyla, tek bir devletin elinde bu­lunması gerektiriyordu. Bölgeye tek bir  devlet sahip olursa o devlet mutlu yaşamanın en büyük adayı oluyordu. Bölgede  çeşitli devletler biramda yaşıyorlarsa, birbirleriyle anlaşama­dıkları takdirde  kolaylıkla sürükleniverlyoiiardı. Özellikle Anadoluda hiçbir devlet deniz  sorunlarını anlayıp bundan yararlanamamışsa, uygarlık kalıntılarını bırakıp  târihten yok oluvermişti." beyanıyla imparatorluğu yakalamanın de­nizlerin  kontrolünü elde tutmanın gerektiğini vukufla ortava  koyuyor.

Ancak bu hedefi anlamak ne derece kolaysa, idareyi  kon-rola almak o kadar güçtür, hükmü verirsek söylediğimiz yan­lış olmaz.  Nitekim; Akdeniz'i Türk Gölü hâline getirişimizi Barbaros'u ve 1520 yılı  sonralarını beklememiz gerekmiştir Osmanlı devleti olarak. Şunun zorluğunuda  ispat eden bir başka örnek olarak, Osmanlı'dan evvel bölgeye tam sahip olanın  Bizans imparatorluğu olduğunu gösterebiliriz. Bizans'ı târihten kazıyan Osmanlı,  denizlerde ki şeriksiz hâkimiyetini ancak altmış seneyi aşan bir zaman diliminde  yâni 1453 sonrası ve 1538'deki, Preveze zaferi ile tamamlamaya mu­vaffak  olmuştur.

Osmanlı donanması da, ticaret gemileride Kıbrıs, Rodos  ve 12 Adalarla diğer stratejik deniz limanlarında üslenen kor­sanlarla hayli  zaman mücadele etmiştir. Bunlar Rodos şöval­yeleri, Sent Templier gibi isimler  ile organize olmuş ve batı âleminin Osmanlı üzerine uzanan, adetâ ileri karakolu  gibi görülmüştür. Yâni dememiz o ki; Papalık başta olmak üzere bütün avrupa  devletleri korsanlar ile zaman zaman müttefik hareket etmeyi  gerçekleştirmişlerdir. Hemende ilâve edelim ki, Sultan Fâtih İstanbul'u zapt  için hazırlığında Rodos şöval­yelerinin dostluğu istemelerine Venedik  tehlikesini aşmak için 21/aralık/145 l'de olumlu cevap vermiştir.  20/ara-lık/1522 yılında Kanuni Rodos adasını fethedince Rodos Şö­valyeleri,  Malta'ya geçtiler ve Malta şövalyeleri adını aldılar. Malta şövalyelerini  1789'da Fransızlar Malta adasını işgalle sonlandırmışlardır. Anadolu Beylikleri  hakkında malumat verdiğimiz bölümde, Selçuk üçbey'lerinin görevleri olan batı  istikametindeki savunma ve fetih vazifelerini deniz üzerinde de göstermişler ve  Beyliklerin deniz hareketleri hakkında bil­giler vermiş olduğumuzdan Orhan  Gâzi'nin, Aslan Karamür­sel Bey'i, 1326 yılında Karasi'den getirtip, Karamürsel  dedi­ğimiz yerde, 24 gemisiyle birlikte üslendirmesine gelelim ve donanmayı  hümayunun macerasına burdan bakmaya girişe­lim. Sultan Orhan askeri  kuvvetlerini, Rumeli tarafına ulaştır­mak için 1345 yılında Anadolu'dan Ceneviz  gemileriyle geç­miş vede Edirne'yi almıştı. Farkına vardığı hususun başında şu  gelmekte idi. Donanmaya sahip olmamak tâbir-i diğerle, güçlü bir donanmaya mâlik  olamamak. Eğer güçlü donan­ması olsaydı, İstanbul'a sancağı Osmanî'yi dikmek ona  na­sip olabilirdi. Amma bu seferin şu faydayı da getirdiği bir va­kadır.  Çanakkale Boğazı savunmasını Gelibolu'da kurmak ve tehlikeli bir korsan yatağı  olan İmroz, şimdiki Gökçeada üze­rine 1347'de çıkarma teşebbüsünde bulunduğunun  akabinde 1352 senesinde Marmara denizindeki bütün adaları feth et­mekle  Osmanlı'nın çıkışı, deniz takviyesi ile birlikte hız ka­zanmıştı. Orhan Gazi bu  arada donanma personeli yetiştir­mek niyetiyle, üsler kurmayı kuvveden fiile  çıkardı. Bunun en büyük görüntüsünü Karamürsel'de ilk tersaneyi kurması, teşkil  etmiştir. Yassıada'yı ele geçirirken Bizans filosunu ye­nen Osmanlı filosu  istikbalinin parlak olduğu işaretini veri­yordu ve Orhan Gazi döneminin,  denizcilik üzerinde kısa vadeli yatırımını ilk filoyu Karesi Beyliğinden alması,  orta va­deliyi kisavadeliyi Karamürsel civarında tersaneyi inşaasını devreye  sokması ve gemi yapımına müsaid ağaçların bulun­duğu havaliyi elegeçirme  plânlarına öncelik vermesi olarak değerlendirirken de uzun vadeli de ise,  Çanakkale Boğazının öneminin idrâki içinde Gelibolu'yu donanmanın hazırlanaca­ğı  savunma ve saldırının üssü'l harekesi yapmayı, fiiliyata dökmesi olarak  vasıflandırırken kırsal alan insanı olan teba­asının (müslim, gayri müslim),  denizcilik branşında yetişme­sini sağlayana kadar, yabancı eleman istihdamına ve  bunla­rın yanına gönüllü olarak kendi İnsanlarımızı koymuş olması, takdire şayan  ve bir mareşal plânı sayılması iktiza eder. Sa­yın İiber Ortaylı'nın, bir  konuşmasında Osmanlı padişahları­nın ekseriyeti en büyük mareşallerdir demesi,  bizim denizle ilgili plânın da Orhan Gazi'yi mareşallikle vasfetmemize ce­saret  vermiştir. Sultan 1. Murad'ın Deniz Hareketleri 1360 yı­lında tahta geçen Orhan  Gâzi'nin oğlu Murad-ı evvelin deniz ciliğimizie alakalı pederinin, orta ve uzun  vadeli hedeflerinin hayat bulmasına yardımcı olduğu asla inkâr edilemez.  Çalış­mamızda; bir kaynak olarak değerlendirmeye ve istifadeye çalıştığımız  merhum Afif Paşa; mezkûr eserinde , pozitivist bir yaklaşımla meselelere bakan  neslin bir mensubu olarak, Bizans imparatorluk ailesinin sistemini, aynen  kullandığını üeri sürmüştür ve de kendinden sonrakilerede tehlikeli bir usûl  olarak miras olarak bırakmıştı der. Peşinden de İngiliz Amiral Sir Henry Felik  Woods'un "Türkiye Anılan" adlı ve çevirisini Amiral Fahri Çoker'in yaptığı veya  yaptırttığı hatı­ratından da şu cümleyi alıntılayarak, pozitivist anlayışın  şaş­kınlığını maalesef şöyie güçlendirmeye kalkışmış: Wodds de-mekteymiş ki:  "İslâmlık; yüzyıllar boyu ilme hizmet eden ve bir çok yeni buluşları  gerçekleştiren ve İnsanlığa yarar sağ-iayan, müstesna bir vasıta olmuştur. Ancak  kuralları, geri kalmış bir saate benzemiştir. Durmak üzere olan bu saati  ayarlamak zamanıda geçmiştir.." Şimdi bu ifade ile, Sultan Murad'in tercih  ettiğini ifade ettikleri, Bizans imparatorluk ai­lesi tarzı hayatın  takipçilerine kötü örnek oldu demenin. Eğer kast edilen Bizans kraliyetinden  hanım almış olması ise se­lefleri de aynı evlilik tarzıyla meşbudurlar ve bu  hataysa Os­man Gâzi'ye bu hatayı izafe etmek gerekir. Ancak ortada Bi­zans'a  riayet eden bir usûl nerede, kaynaklarda ketum âiie sistemini dinimizin emri  olarak benimsemeyi ilke edinmiş bir sülâleye böyle aslı faslı olmayan usûller  kullandılar ithamı, bu kıymetli eserin satırları arasında yeri olmaması ger.eken  ifadelerdi. Bizim bu hususu belirtmemiz, târih çalışmalarının çok tenkitçisi  olur. Bunun çoğu da tenakuzların yakalanma­sına vabestedir. Biz; merhum  amiralimizin, denizcilik branşı­na ait değerli bilgi ve irşatlarına baş vururken  ehliyetine önem verdik. Merhum da branşında bize göre ehil bir zattı zâten hemen  bu mevzuun devamın da poligami yâni müslü-manların taaddüt-ü zevcat birden fazla  izdivaç hususunu gündeme getirerek, "..padişahların çeşitli milletlere mensup  prenseslerle evlenince bu prensesler, senin oğlun hükümdar olacak, benim oğlum  hükümdar olacak diye, saray içinde ve dışında hizipçiliğe başlamışlar ve  şehzadeleri birbirine düşür­müşlerdi. Saray entrikaları da bunlardan doğmuştu."  demek suretiyle dinin bu husus da olan müsaadesine karşı çıkmayı öneriyor.  Merhum haksız sayılmaz onların nesli, subaylarımı­zın ecnebi bayanlarla  izdivacın yasak olduğu dönemi yaşa­mıştır. Nice büyük sevdalar, bir zabiti aşık  olduğu matmazel ile mesleği arasında tercihe zorlayan kanun ile yaşadılar.  Ni­celeri; aşklarını yüreklerinde soğutup subay olarak hayatları­nı devam  ettirdiler ki niceleri de aşklarının Kerem'i olup meslekleriyle olan bağları  çözdüler. Bilhassa Osmanlı döne­minden beri; denizcilerin giyim kuşam, denizin  verdiği zinde­lik ve Cumhuriyet dönemi denizciliğinin cazip kıyafeti sadece  bizim genç kızlarımızın kalblerini lerzân (titretmeyip) etmeyip, ecnebi Umanlara  giden yiğit leventlerimizin ve patrona­larının âşıkı olan ecnebi milletin  matmazel ve madamlarının hayranlığını ve kalplerinin bu gösterişli fizik,  munisçe şarklı bakış nice aşk âteşini fırlatan ok gibi olmuştur. İşte ecnebiler  ile izdivacı yasaklayan anlayışı tenkid etmeyi göze alama­yanlar, padişah  efendilerimizin ve dinin müsaadeside bir kapı aralamak, bir pencere açmak  metodunu kendime düstûr et­tiğimden, aynı anlayışın okurlarıma sirayetini arzu  ettiğim­den detayları nakilin önemine ayrıca işaret etmek İsterim. Dünya  denizlerinin, hele günümüzde çeşitli antlaşmalar vede teşkil olunmuş çeşitli  kurumlar kanalıyla beynelmilelliyet an­layışı içinde her milletin gemisinin  şerbetçe ve hürriyet ile geşt-ü güzar etmesinin, yâni denizlerde  dolaşabilmesinin te­min edilmiş şu olduğu dönemde gemici terimlerinin  standar­dının da tâa 1. Murad zamanında uluslararası olarak kabul­lendiğinin  isabeti, bir şöven-i lisan veya lisan-ı din hâlinde alınmayıp da meslek lisanı  alınmasındaki hazmı da belirt mek gerekir. Dünya denizcilerinin pirî olarak  tabii ki Hz. Nuh (a.s) olduğu ileri sürülmesi pek doğru olmakla beraber,  İtal­yan, Ceneviz ve Venedik gemiciliğinin yaygınlığı da su götür­mez bir  hakikattir. Dolaysiyla bunların bugün bile kullanılan kürek dönemi terimlerini  dile getiren; oturak, yarım oturak, al beraber, direk, Çanaklıkla diğer  ifadeler, yine gemi parça­larına ve yelkenlerine verilen adlar, bunun yanında  komutlar olan, orsa, alabanda, vardavele vealesta orsa alabanda gibi nice  terimlerin kabullenilmesini idrak etmek gerekir, ]. Mu­rad; Gelibolu üssünün ve  tersanesinin ikmâlini hızlandırmak­ta acele ederken, 1366'da Türk donanmasının  ilk plânlı ik­mâl üssünü tamamlamaya muvaffak olmuştu. Bozcaada'nın Venedikliler  tarafından, boğaza karşı bir üs olarak kullanıl­ması, Osmanlıların muhalefetine  maruz kalmayınca durumu Cenevizli'ler düşünmeye başladılar ve sonunda denizci  olan bu iki cumhuriyetin birbirleriyle savaştığı görüldü.  Demekki

Osmanlı padişahı güttüğü politikayla, aynı dinden olan  bu iki cumhuriyeti savaş karan aldıracak hâle getirmeye muvaffak olmuştu. Sultan  1. Murad; 1371 ile 1374 yılları arasında, Ka­vala, Edirne ve Dramayı almak  suretiyle Bizans'ı çenbere al­mış oluyordu. Bizans'ın yardım görebileceği tek  yol olarak Ege denizi tarikiydi.

Deniz yolu açık oldukça; bizim için en tehlikeli husus,  Bi-zan'sin, Venedik ve Cenevizlilerle uyuşması, bir savunma gurubu teşkil  etmesi, bir çok tehlikeye açık olmamıza- sebe­biyet verebilirdi. Bozcaada'ya ses  çıkarmayan, padişah bu ileriyi gören siyasetiyle, Rumeli'nde köklerin derinlere  dal­masına yol açanzaman dilimini temine yol açmış oldu. İsla -mî gönül  fetihlerini Rumeli yakasında nice sevda ve aşk öy­küleriyle islâmlaşan gayri  müslim ailelere her geçen zaman­da yenileri katılıyordu. Gönülün, zorbalığa,  bâtıla üstün gelişi yaşanıyordu..

Bozcaada Meselesi

Bozcaada'nın; Venediklilerde olması veya Cenevizlilerde  olması Osmanlı politikası açısından pek fazla önem taşıma­makla beraber  Venedik'te olması, Cenevizliler de olmasından daha zararlıydı. Nitekim; 1376'da  Ceneviz donanması Boz­caada önüne geldi. Karaya çıktılar. Buradaki sürgün olan  Bi-zans'lı Andronik'i kurtardılar. İstanbul'a taşıdılar ve impara­tor ilân  ettiler. Bozcaada, bu sefer üzerinde sürgün yaşaya­cak olan Yuannis oğlu  Manuel'in imparatorluğunu yâd ede­ceği günlerini geçirmek üzere misafir  ediyordu. Cenevizlile­rin, Bozcaada dolaysıyla Venediklilere yaptığı bu baskında  kafi olarak var olan fakat pek ortada görülmeyen Osmanlı muaveneti, adayı üs  olarak kullanacak olan Cenevizlileri 1. Murad'a minettar kalmalarını  sağlamıştı.

Târih 1379'a geldiğinde ise; Venedik de bu sefer  Bozcaada üstüne yüklendi ve sürgün Yuannis'i İstanbul'a getirip tekra-ren  tahtına oturttu. Fakat; Andronik'e sürgün yeri olarak bu seferada değil, Serez  lâyık görülmüştü. Sultan 1. Murad için Bozcaadanın el değiştirmesi Önemli  değildi çünkü birbirlerine hasımlığı süren iki kuvvet vardı, üstelik işler  yeniden başla­mıştı ki buda bir karışıklıktı. Hasım tarafın karışıklık yaşama­sı  diğer taraf için daima nisbeten rahat nefes alma şansı meydana getirir. Ne vardı  ki burada, babalar, yâni Andronik ile Savcı Bey'in babaları kendilerine karşı  ittifak eden oğulla­rının, isyanına muhatap oldular. Târih de "Serez Olayı" diye  anılan bu isyanın 1. Murad tarafına düşeni oğlu Savcı Bey'i katlettirmesi olduki  tabii ki bundan çok mükedderdi. Ancak böyle sert davranmasının esbabı, bu  müttefikane yapüan is­yan sadece başkaldırmak şekli içinde geçmeyip, silah ve  as­ker kullanılması meydana gelen çatışmalarda can kaybının bulunması hükm-ü  İslama tamamen uygun olarak tatbikiydi.

Andronik'in ise gözlerine mil çekilerek ama edilmesi  oldu. Bizans bu olaydan sonra ancak yetmiş yıl daha hayat süre­bildi oldukça  cansız olarak. Şehzadeyi öldüren iradeyi Os­manlı devletine beşyüzkırkiki yıl  daha yaşama şansı verdiği­ni görüyoruz. Üzüntüyü soracak olursanız, şâir ne  demiş: "Söyleyin anam'a, anam ağlasın/babamın oğlu var beni neylesin" Böyle bir  dizeyi gazellerimizde ve uzun havaları­mıza hediye eden şâir yalan mı  söylüyor?!! Anlayış meselesi ve katlanabilme gücü, standprd olmaz. Öyle değilmi  efen­dim?

Yıldırım Bayezid'ın Deniz Hareketleri

Kosova savaşından sonra Osmanlı tahtına oturan Yıldırım  Bayezid deniz hareketleri hususunda iki meseleyle karşı kar­şıya idi. İlki  Anadolu topraları rumeli toprakları ve bunları iki­ye ayıran denize hakim olmak  hususuydu. Bu padişahın dö­nemi de donanma bakımından yeterli seviyeye ulaşmadan  geçmiş bulunmaktadır. Öteyandan Cenevizin Beyoğlu kolo­nisi, Midilli beyi  Françesko Gatilisyo, Kıbrıs Kralı ve Sakız adası beyi Osmanlı devletine karşı  birleşmişlerdi. Belgırano adlı tarihçi bu birliğe Etkisiz İttifak adını  vermişti. Çünkü avrupa devletleri de; bunları desteklememişti. Yıldırım  Bayezid'in ikinci sorunu da babasının döneminde olduğu gibi Ve­nedik ve Ceneviz  Cumhuriyetlerinin ittifakını önlemesiydi.

Bunda da Yıldırım'ın komutanlarından Saruca Bey'in  ida­resinde Ege denizinde Venedik Kolonilerine yaptığı akınlar bu ülkenin  Osmanlı ile barışı muhafaza etmesine yarıyordu. Saruca Bey'in vurduğu yerler  olan Eğriboz, Sakız ve Mo-ra'daki ticaret merkezleri bu cumhuriyetin can  damarıydı. Yi­ne meselenin başka bir yönü de Bayezid, Anadolu Beylikleri­nin  ilhak hareketini yürütmeye başlayacağından, Venedik ile hâttâ Bizans ile  kavgasını tatile sokması lâzım geldiğini bili­yordu. Çünkü beyliklerin başlarına  gelecek Osmanlı istilası­na karşı, Bizansın kendilerine arka çıkacağına ümit  taşıyor­lardı.

Venedik'se; Osmanlı istikbalinin parlak olacağının  işaretini tecrübesiyle idrâk etmiş, Bayezid'e sokulmaya pek arzuluy­du.  Yıldırım; beylikleri tek tek ilhak ederken sıra Kastamo­nu'ya gelmiş o tarafa  yöneldiğinde sıkıntısı, kendisinin eş kuvvetine mâlik Sivas hükümdarı Kadı  Burhanettin idi. Buna bağlı olarak Kastamonu hareketini bahara erteledi. İsabet  et­miş ki o sene Kadı Burhanettin kuvvetleri, Yıldırım'ın öncüle­rini  mağlubiyete duçar ettiler.

Aynı zamanda Macar kralı, Yıldırım'ın Anadolu  tarafındaki koşuşturmasından istifadeyle Niğbolu'yu muhasara, Eğriboz, Nakşe,  Sakız, Midilli Dukalıkları ise, Macar kralına yardım ni­yetiyle, Çanakkale  üzerine filoları ile taciz hücumları yapa­rak, Yıldırım Bayezid'in Rumeliye  geçmesini geciktirmek, Niğbolu'nun düşmesini temine çalışıyorlardı. Bayezid; bu  en­gellemelere karşı Sar ca Bey'i Boğaz önündeki filoları dağıt­masını emretti,  kendi de Niğbolu'ya erişti. Niğbolu gailesini halleden padişah'ın Adriyatik  denizindeki Draç limanına akı­şı, avrupanın ödünü  koparmıştı.

Avrupa; İspanya üzerinden Arapların Fransa'ya  yaklaşma­sının yanında, bunlarla dindaş olan Osmanlı'nın doğu Avru­pa ve  Adriyatik üzerinden pür velvele bir kâbus gibi yayılma­sını ve kıskaca  düşmekten, nasıl sıyıracaklarını bilemedikleri gözlendi. Saruca Bey'in  Yaptıkları Ege'de bulunan ada'ların beslenme işini genellikle Anadolu'ya dönük  hat ile yaptığı bi­linen bir gerçektir. Bu gerçek adaları teşkil eden bilhassa  Kıbrıs, Rodos, Oniki ada, Sakız Sisam, Limni adaları ile Ana­dolu limanları  arasında, yiyecek maddeleri trafiği bulundu­ğundan Ada idarecileriyle, yâni  Düka'lıkları ile Osmanlı kıyı beylikleri arasında bir ilişki meydana geldiği  gibi ticaretin dostluğun devamındaki tesiri burda daha net  görülmekteydi.

Osmanlı'lar; Aydın ve Saruhan beyliklerini hududlarına  kattığı yıl, avrupa pek büyük bir kıtlıkla karşı karşıya kalmış, ada'lar ise  devlet-i âliyeye daha da fazla muhtaciyete düş­müştü. Ne eksikliktir ki, Osmanlı  donanması güçlü, büyük bir donanma olsaydı, ada'ların tamamını ele geçirmek çok  kolaydı. Donanma olmadığından bu fırsat kaçırıldı. Bayezid ise, ada'ları  zorlamak için buralara gıda şevkini yasakladı. Fakat yasağın ters teptiğini çok  görmeden gördü. Çünkü, öl­müş eşek, kurt'tan korkmaz misali, Nakşe, Eğriboz,  Sakız ve Midilli adalarında yaşayan Venedik beyleri birleşerek, Anadolu  sahillerine baskınlara giriştiler ve hayli yeri vurup,  yağ­maladılar.

Saruca Bey'de, altmış gemilik fiiosuyla mukabele ederek,  onları mağlup ettikten sonrada Oniki ada, Eğriboz, Antalya kıyılarını vurduktan  Sakız Adasını tahrip ederek, Çanakka­le'ye avdet etti. Amiral Büyüktuğrul  merhum, eserine aldığı bir dip notta İtalyan amiral Giuseppe Fioravanzo'nun;  <Os-manlılar denizlere sahip çıkmak için mücadelesini yapma­dıkları için  imparatorluklarını kay bettiler. > dediğini kayde­der. Bayezid'in İstanbul  muhasarasının aslında temel başarı­sı, avrupa yardımının gelmesi mümkün tek yol  Ege denizi tariki olup buradan gelecek yardımın, Çanakkale Önlerinde  durdurulması ile Bizans'ın düşmesi kader birliğiydi.

Saruca Bey bu müdafaayı ne kadar yapabilirdi ve ne  ka­dar sürdürebilirdi? Bu soru padişahı hayli düşündürmektey­di. Bu sırada, 1394  yılında Timurlenk faktörü Osmaniı-Bi-zans denklemine dâhil olmuş, iki  bilinmeyenli denklem, çok bilinmeyenli hâle dönüşmüştü. Bu İşte karan en kolay  olan Bizans idi. Çünkü ona düşen Timurlenk'in Bayezid'le kapışa­cağı ana kadar,  Osmanlı muhasarasına dayanmayı başar-masıydı.

Bizim mektep târihlerinde Niğbolu savaşı bir kaie, bir  sa-. vunma, Doğan Bey ve Yıldırım Bayezid'in konuşması olarak nakledilir ve  zafer elde edildi denerek geçiştirilir. Halbuki bu haçlı seferi ve ittifakından  başka bir şey değildir. Venedik se­natosu, 1394 yılmda amiral Mocenigo'ya  Venedik'in 3, Gi-rit'in 3, Eğriboz'un 1, Nakşe'nin 1 gali vermesiyle toplamı  sekizi bulan Gali ile Osmanlı üzerinde, baskı kurmağa kalk­tıklarında Macaristan  kralının senatoya gönderdiği bir büyü­kelçi işin rengini  değiştirmişti.

Macar kralı, 1396 yılında ilkbaharda Osmanlı üzerine  Tu­na nehri üzerinde Dolnari mevkiinden, Osmanlı sınırını yarmak suretiyle  İstanbul'un üstüne inmeyi gerçekleştireceğini ileri sürdü. Sekiz gali'den  tasarlanan Venediğin organize etti­ği filoya beş ilave yapılarak 13 galiye  çıkarılmasını istedi. Venedik senatosu Macar kralının plânını uygulanabilir  addet­tiğinden, Mocenigoya elindeki dokuz gali ile Bizans'ın yardı­mına gitmesi  emrini verdiler. 1396 yılı Nisan ayı başında Fransız kuvvetleri Paris'den yola  çıkmış, Burgonya Dük'ü Filip'in oğlu Jan, bin tane şövalye, yedibin ücretli  askerin ba­şında yer alıyordu. Mareşal Boche ve Amiral Jan do Vien'in-de  şövalyeler arasında olduğu görülmekteydi.

Alman, Leh, Çek'lerinde Fransızlara iştirak ettiği  görüldü. Üstelik aralarına Eflâk Voyvodasını, Bizans kralı Manuel'i alacaklardı,  Venedik filosunun yerini ise Haçlı donanması alacaktı. Organizasyonun  büyüklüğünü biraz düşünauğü-müzde, hemen şunu anlamahyızki, gayrimüslim ile  müsiim-ler kavgası, hak ile bâtıl kavgasıdır. Ancak tüccar cumhuri­yet olan  Venedik ticaretin akıbetini, savaşın ve Osmanlının mağlub edilmesinden mühim  saydığından, ticarî çıkarını Ce­nevizlilere kaptırmamak için gizlice Bayezid'e  yolladığı Misel Contarini ve Nicomo Vallerse adlı iki elçiyle barış imkânlarını  aradı..

Venedik denizcileri haçlı kuvvetleri içinde yer  almalarına rağmen istekle iş görmediklerinden değil İstanbul'u kurtar­mak,  haçlılar Tuna'da bile tutunamadilar. Saruca Bey; üstü­ne gelen kırkdört gemiden  müteşekkil, haçlı filosunun karşı­sında her bir damla su için^savunma yapmış  Marmara denizi içine çektiği bu filoyu, onbeş günden fazla oyalamış önlerin­den  çekilip, İzmit körfezine çekildiğinde haçlıları Karadeniz üzerine gitmekte  görüyoruz. Haçlı kara kuvvetleri bu müddet içinde Tuna ağzına gelipde  kendilerini alacak gemileri gözle­diler. Bu donanma sadece Bizans'a, cephane ve  silah yardı­mı getirmeye muvaffak olmuştu.

Niğbolu'ya gitmesi hayli geciktiğinden bu savaşı  Yıldırım Bayezid kazanmış olmakla beraber, Tuna üzerinde güçlü bir donanma ile  düşmanın ricat yolunu kesmesi gerekirdi ki bu olmadığındanda, düşman imha  muharebesinin fecaatinden, verdiği büyük zayiatla kurtuldu. Osmanlı  denizciliğinin muh­tasar fakat çok ehil ve çağdaş bir yazarımız merhum Amiral  Afif Büyüktuğrul'un çalışmasından istifade ederek takdim et­tik. Bu bölümden  sonra 2. Bayezid kısmının sonunda, deniz­ciliğimizin Fetret dönemi sonrasındaki  durumu serlevhası al­tında incelemeye devam edeceğiz.   

Feridnün Nafiz Üzlük

İki Tarihçinin Fikir Müsademesi Düzmece Nazariyesi İflâs Etmiştir

Fatih Sultan Muhamed'in Dedesi hakkında Bay İsmail  Ha­miye karşılık

İki Tarihçinin Fikir Müsademesi

Türklük mecmuasının 4.cü sayısında Osman Gazinin ne­sebi  hakkında bir yazı vardı. İsmal Hami Danişmend, maka­lede Akşehir kasabasında  bulunan bir Çeşme kitabesini ele alarak diyor ki:

Fatih zemanında kendi adına kazılan bu kitabenin  delâleti­ne göre Müşarünileyhin dedesi Çelebi Sultan Mehmed değil Düzmece  Mustafadır.

Heman ilave edeyimki muharir bizzat Akşehire kadar  gi­derek bu kitabeyi yerinde tedkik etmemiş ve hattâ bunun il­mî bir zaruret  olduğunu duymamıştır bile.

Hiç olmazsa Fotoğrafisini getirerek onu incelemesi  gere­kirken bunu dahi düşünememişdir. İsmail Haminin dayandığı yegâne vesika  Müsteşrik Cl. Huart in "Konya-Sema'zen Der­vişlerin Şehri" kitabında sahife  117'de bulunan işbu çeşme kitabesinin Fransızca tercemesidir. Halbuki Huart'in  Küçük Asya arabca kitabeleri adında başka bir eseri daha vardirki bu kitabe  orada arabca metin ve Fransızca tercemesiyle birlikde rnevcuddur.  Lâkin !.H. onu da maalesef hiç işitmemiş  olacakki en ufak iymada bile bulunmıyor.

Tek sözle, masa başında hazırlanmış yarım bir yazı,  fakat kocaman ve fevkalade bir iddia. Makale bu işlerle ilgili olan­larda hayret  bende dahi esef uyandırdı, Akşehire arkadaşım Dr. Azize yazarak fotoğrafileri  getirttim, tedkik ettim, muhari-rin iddiası hilafına olarak Musa adı ile Murad  adı arasında oğui anlamına gelen tek bir söz yok, fakat buna mukabil Mustafa  adından evvel Bisa'yi kelimesi kazılmış. Bu mühim vesikayı bir makale halinde  Cumhuriyet gazetesinin 22/7/1939 günlü sayısında  neşrettim.

Bu alanda kendini biricik atlı sanan muharrir, dehşetli  inki­sarı hayale uğramış, üst perdeden atıb savuran bir yazı ile bana 28/7/39'da  cevab verdi. Bu yazısında ilmin istifade edeceği bir söz bile yok. Ben yazımda  Arabcadaki i'rab ku­surlarımın affını niyaz etmiştim. «Kişi noksanını bilmek  gibi irfan oîmaz!» nüktesinin gafili, bunu aleyhimde bir silâh oa-rak  kullanılmış. Fakat bu makalemde, onun bu kesmez kih-cını değil, bilgi ve soğuk  kanlılığın süngüsünü istimal edece­ğim ve hükmü onun yazısını, bu makaleyi  okuyacak münev­ver insanlara bırakacağım.

Türk İlmini indifikten kurtarmak ve ona yakışan ağır  başlı­lığı vermek lâzımdır.

Feridun Nafiz üzlük

Fâtih'in Nesebi.

Düzmece Nazariyyesi İflas Etmiştir

Cumhuriyet gazetesi'nin 22-7-39 günlü sayısında «Fâtihin  dedesi»nin Düzmece Mustafa olmadığını isbat ve ilân eden yazıma (İsmail Hami  Danişmend) kendi seviyesinden konu­şan dil ile güya cevap verdi. İlmî ve afakî  hava içerisinde ne-zahet, nezaket cümleleri kullanarak yazdığım makale  (Ne-sebname) muharririnde büyük reaksiyon hasıl eylemiş. Yazı­mın istinat ettiği  Thema, (İsmail Hami) imzalı muharririn Türklük mecmuasındaki şu cümlesi idi:  (..Bununla beraber tarih metodu itibarile muasır kitabelerin birinci derecede  ehemmiyeti haiz vesikalardan olduğu düşünülecek olursa, bütün müverrihlerin  ifadelerini bir tarafa bırakarak bu kita­beyi esas ittihaz etmek lazım  gelir.

Her halde şurası muhakkaktır ki Osmangazinin nesebi  şöyle dursun hatta onunla (Fâtih) arasındaki nesiler husu­sunda bile tereddüdü  mücib olacak noktalar vardır ve şimdi bahsettiğim mesele de işte bu noktalardan  biridir.)

Muharirin şu kat'î ifadelerinde şart tasavvuru cidden  gü­lüne tevil, çürük bir mantık olur.

Böyle nazik, ayni zamanda çok mesuliyetli hükmü katı  su­rette kestirib atmak için dayanılan vesikanın her türlü şüphe ve ithamdan  uzak bulunması gerektir. O, bunları asla göz önünde tutmadan Frenk seyyahının  acele okuduğu kitabeyi işhada ve yalnız bununla da kalmıyarak hatta onun  hakkında hala tereddüd ve inkârda İsrar ederse -meselede- başka amillerin tesiri  hatıra gelir.

Fransalı müsteşrik CI. Huart'İn küçük Asya kitabeleri  pek çok yanlışlarla dolu olduğu esasen kitabelerle uğraşanların malûmudur. Hal  bu merkezde iken onu en büyük epigraf görmek onun okuduğunu nassı katı' şeklinde  kabul eylemek İdee d'inferieuritee den başka birşey  değildir.

 (I. H.) bu  frengin o derecede esiri fikridir ki Akşehir kita-besindeki 2 kelimeyi onun  kıraat tarzında okunmadığını gö­rerek küplere binmiş. Düzmeceyi Fatihe dede  yapmak fırsa­tını kaçıran muharrir, ruhî asabı kjn ve gayzinı başkalarına  tecavüzle teskine yeltenmiş.Hazine mi, Hanemi? bunu nasıl okumak  gerekdir.

Bu kelime-müddeamizın esas noktasını ve yegâne mevzu­unu  teşkil etmediği halde Nesebname muharriri bu sözler üs­tüne gürültü kopararak  kariin zihnini oraya imale ve müna­kaşa noktasını ihmal eylemek istemiş. Yazdığı  yarım sütunda ilmî hiçbir hakikat yok.

Cumhuriyetin 22-7-39 günüde çıkan yazımı hazırlamış ve  Akşehir kitabesini «Hazihil Hazineti» şeklinde okumuş ve öyle yazmışdım. Yurdun  aydın insanları önüne çıkacak arabca ki­tabelerin -iyi arabca bilen bir zat  tarafından bir defa görülme­sini- makalemi kendisine yolladığım -Prof. Dr. A.  Süheyl'den rica"etmişdim. Arkadaşım, bana gönderdiği mektubunda ay­nen şunları  söylüyor: «Düne kadar Şerefeddin efendinin ter­cümesi sürdü, makalenizde ona  göre bir iki noktaya doku­nuldu, Cüddüdeye T ilâve edildi, Hazine Elhane oldu; o  ka­dar.»

Profesör Şerefeddin, Muhammed bin Murat sözünü Meh­met  oğlu Murat gibi bir kalem sehvi ile tercüme etmiş, mute-riz onu da bizim  cehaletimize hüküm -kiyaset ve ferasetinde-bulunmuş.

Arabcada iktidarı müsellem olan Prof. Şerefeddin, bu  mü-nakaşlarda kendi elile ve ilmile vukua gelen hale seyirci ka­lamaz, çünkü  ilmin şiarını o zat ,Üniversite Ordinarius profe­sörü haysiyetile- daha âlâ  bilir.

Netekim sayın Profesör bize şu kıymetli mütaleayj  gönder­miştir:

"ve lev la şezeha mahtideyet elhaniha velevlâ seraha ma  tasviriha el vehmi"

İbn-i fard-hamriye

Bu beyitteki Han, şarih/Hasen el-Birunî tarafından  Beytül-hamr diye izah ediliyor. Kamus sarihi Tacül-arus da bu «han» kelimesi  hakkında şu sözler vardır:

"el hanet mevdî beya ehamr. Kal Ebu Hanife: İzniha  farsi-ya ven eslihahâne ve Ebu Zeyd Buseyd el han câlis  han"

Demek ki ebu Hanifenin zannına göre bu; Farsçadaki Ha­ne  imiş. Ve benim ta'yinime göre bu «Ev» dir.

Hariri makame-i Vasıtıyesinde: ve Ebu Zeyd Buseyd el-Han  calis

Buradaki Han Findik diye şerhediliyor ki Findik bizim  Han, Ev, menzil dediğimizdir.

Yine bu makamede: velem yecalehu mimmen hane fi han  geçer ki bu da dediğimizdir ki şehirlerde gurebanın nazil ol­dukları mahal olmak  üzere şerhedilmektedir.

Ord. Prof. Ş. Yaltkaya»

l. Huart Hâzine kelimesini fransızcaya çevirirken  «Mağasin» yahut Château d'eau diye iki suretle niçin tasrihde bu­lunmuş? halbuki  kitabelerde ayn yani göz^göze tabiri müte-arifdi, bu kitabe bu çeşmenin mi.  Yüzlerce çeşme kitabesi gösterebilirim ki onlardan da ayn söz  kullanılmıştır.

Nesebname muharriri hane sözünün Farsça olub arabçada  kullanılmadığını hangi bilgisi ile iddia ettiği meçhülümüz-dür. Şuraya  dercedeceğimiz arabca ve türkçe lügat kitabları-nın tarifatına göre hane sözü  han kelimesi gibi arabcada kul­lanılmaktadır.

El-Hanet Ev, beyit, mesken ve bir nesnenin vazı'  olunma­sına mahsus ve etrafı bir veçhile mesdud ve mahdud olan mahal. Kitabı  müntehebatı lügati Osmaniye S. 263. 1238 ta­bı.

El-Han Meyhaneye denir. Okyanus.

El-Hanut Dükkâna denir, Hanut mânasına; yahud dükkân  sahibine denir ve tüccar sakin olduğu mahalle denir ki lisanı­mızda dahi han  tabir olunur. Sarihin beyanına göre bunlar farscadan muarebdirler. Netekim «Eve»  hane derler. Okya­nus.

E!-Haunt nun ile calût vezninde meyhaneye denir ve  mey­haneciye denir ve hamut, müennesdir, beyit ve dükkân tevi-liyle müzekker  dahi olur ve buna hane dahî lügattir. Muhtarı sıhah.

Han: Padişah ve bey ve kârbansaray ve bazirgân odalarını  havi ticarete mahsus olan bina. Mükemmel lügati Osmaniye.

Bu notların delâlet ettiği manalar karşısında başka  türlü tevile imkân yoktur.

Nesebname muharririnin sandığı gibi hane mücerret ev,  ikametgâh manasına gelmiyor, etrafı bir şeyle çevrilmiş ve bir meta' koymağa  mahsus yer anlamına istimal ediliyor, su konulan yere dahi hane  denilebiliyor.

Âmmeye tahsis edilen şeylerde beyit sözü bir veçhile  kul­lanılmadığını bildirmek isterim: Tıbhane, mühendishane, tophane, takvimhane,  fetvahane, hastahane, postahane, pastahane, feshane, kimyahane ve saire. Mecid 1  den sonra hane kelimesi yerine (Dâr) sözü istimal ediliyor: Darülmualii-min,  Darülfünun, Darülmesnevi, Daruttibaatulamire, Darüş-şafaka, Darülaceze,  Dürelelhan, Darüttalimi musiki, Darülbe-dayi, Darüleytam  vesaire.

Hane kelimesi arabca izafetle terkib yapılır:  Kütüphanetül umumiye, Serkis efendinin arabca ve arabcaya mütercem kitablann  bibliografik kamusunda Ramazanulmisriden bah­sedilirken Mühendishanetülmısriye  medresesinde müderris olduğu tasrih edilmektedir. S. 15, Mısır  1928.

Mektep çocuklariyle onların zihniyetini taşıyanlar bu  ince kaidelere elbette akıl erdiremezler.

Şimdi asıl mevzua avdet edelim:

Biz makalemizde Huart'ın okuduğu (Murad bin Mustafa)  sözünün tamamile yanlış olduğunu söyledik. Anadoluda bu­lunan ve emir, vezir,  hayır sahipleri yönünden yaptırılmış müesseseler üstündeki kitabede hükümdar  adından sonra sahibi hayrın ismi anılırken (alâ yedi, «bazan» El'abdülfakir)  gibi tabirlerin geçmesi mutaddır. Akşehir kitabesinin fotogra-fisi mahallinden  gelince orada (Bisa'yi) kelimesini bulduk. Bu sarahat karşısında artık onu  (Murat bin Mustafa) şeklinde okumanın mümkün olmadığı ve düzmece nazariyesinin  iflâs eylediği şüphesizdir.

İsmail Hami Danişmend, bu hakikat karşısında eski  fikrin­de tutunamıyarak: Huart'ın ifadesini sahife numarası ile be­raber mehaz  gösterdim: -bu kitabeyi kendim okudum- gibi bir iddiada bulunmadım, binaenaleyh  kitabenin yanlış yahut doğru okunmuş olması beni alâkadar etmez, (Cl. Huart'i  alâkadar eder.) Cumhuriyet gazetesi, 28-7-39 tarihli makale: Diyor ki böyle bir  sözün tarih gibi ciddi bir ilimde değil Kara­göz oyununda bile söylenmesi  herkesi güldürür.

Halbuki ayni muharrir, bu şimdiki ifadesile taban tabata  zıt olarak «Türklük» mecmuasına aynen şöyle diyordu: Tarih metodu itibarile  muasır kitabelerin birinci derecede ehemmi­yeti haiz olduğu düşünülürse bütün  müverrihlerin ifadelerini bir tarafa bırakarak bu kitabeyi esas ittihaz etmek  lâzım ge­lir» ve «Fatihin kendi namına kendi devrinde yapılmış olan bir  kitabenin yanlış olmak ihtimali çok zayıftır» gibi kuvvetle sa­rıldığı  faraziyeyi kısa bir müddet zarfında bir başkası tarafın­dan yanlış olduğu  söylenince kabahati ört basa kalkması cidden acıklıdır. Bu kitabeyi iyice tedkik  lâzımdır şeklinde ih­tiraz kaydı gerekirdi.

Şimdi Cl. Hurat'ın «Epigraphie arabe d'Asie mineure»  isim­li eserinde bu Akşehir kitabesini nasıl okuduğunu ve yine bizzat kendi  tarafıdan ne suretle tashih edildiğini inceliyelim: Gördüğümüz nüshanın tafsili  ve ehemmiyet: Pariste 1895 yı­lında «Paul Lemaire» matbaasında basılan 96  sahifelik kita­bın en ehemmiyetli ciheti. Cl. Huart yönünden bir-dostuna armağan  edilmesi ve Huart tarafından kendi kamelime tas­hih ve tezhib edilmesidir.  Kitabın dış kabında aynen şunlar şazılıdır: Le monsieur e.  Drouin.

Souverain de cordiales relations Cl.  Huart

Kitabın iç kapağında ise: E. Drouin, 14, R. Verneuil  Paris

.    Avril  1896

Cümleleri stempel ve el ile yazılmışdır. Kitabda bulunan  kitabelerin pek çoğu ve bir hayli kelime Arab ve Latin harfle-rile tashih  görmüştür. Bununla beraber kitab baştan sona ka­dar yanlışlarla -amma ne büyük  ve ne mühim yanlışlar- doludur. Böylelikle elimizde bulunan kitabın kıymeti  cidden yüksekdîr, güya manevi bir el onu yanlışlar doğrultmak için bize  gönderilmiştir.

Kitabenin ikinci satırında «Mehmet, Murad, Mustafa  sözle­rinin arasında (bin) diye kelimeye tesadüf edilmemesi çok garibdir. Ancak  resimde dahî görüldüğü gibi Mustafa kelime­sinin altında biseb' gibi  okuyacağımız bir söz arab harfile ba­sılmış ve ondan sonra Muradın önünden  çekilen bir kurşun kaiemile kenarda bisa'yi kelimesi -müsteşriklerin o kargacık  yazısı ile- gayet vazıh olarak görülmektedir. Demek neseb-name muharririnin bir  türlü okumağa cesaret edemediği bu «bisa'yi» kelimesini Huart doğru okumuştur.  Tarihle uğraşan lann kütüphanelerinde -haydi muharririn bu işlerle yeni  uğ­raştığını kabul edelim- bulunması derecei vücübde olan bir kitaba bakmamak  nasıl affedilir. Hele İstanbul gibi her türlü ilim müesseseleri bol olan yerde  bu derece gaflet ne ile izah olunur. Huart «fils de» oğlu sözünü kendisini ilâve  etmiş oldu­ğunu bildirmek için bu kelimeleri mu'tarıza içine almış İ. H.,  Huart'in öldüğünden dahi bihaberdir.

Akşehir çeşmesinin kitabesini ve umumî durumunu  göste­ren fotoğrafı kapakta takdim ediyorum.

Akşehire kadar gitmeği tavsiye edene son sözüm: Bu  aklı­nız eskiden hangi canibe gitmişti diye sormak  olacaktır.

Dünya tarihinde bir devre açan Türk oğlu Fatih Sultan  Mu­hammet, Çelebi S. Mehmet oğlu Sultan Muradın oğludur.

Düzmece nazariyesi İflâs etmiştir.  Not:

Cumhuriyet gazetesi'nin 28-7-1939 nüshasında intişar  eden yazıya karşılık ve taahhütlü olarak ayni gazeteye yolla­dığım makale bugüne  kadar neşredilmemiştir.

İlmî ve hâttâ millî bir tezin müdafasi olmasından sarfı  na­zarla şahsiyatla uğraşan mütecavize cevab teşkil eden makalemin derci kanun  icabı idi.

Cumhuriyet gazetesinde sütununda, Türklük mecmuasını  reklam eden muharririn, nesebnameci ile samimî dost geçin­mesi cevabımın  basılmasına engel oluyormuş.

Hak ve adalet karşısında dostlukların, menfaat ve  ihtiras­ların bir kenare çekilmesi icabeder.

Matbuat, sahifelerini ilme ve hakka açmıyacak olursa bir  takım kimseler bundan cüret alarak herşeyi -tahkiksiz, tedkiksiz- yazmağa  kalkarlar ve bundan ilim müteessir olur.

19 Ocak 2011 Çarşamba

SULTAN ÇELEBİ 1. MEHMET

SULTAN ÇELEBİ 1. MEHMET

Fetret Devri

Süleyman Çelebi

Anadolu'nun Durumu

Süleyman Çelebi'nin Sonu

Musa Çelebi'nin Saltanatı

Hedefe Son Yürüyüş

Çamurlu Ova Savaşı

Sultan I, Mehmed Çelebi Devri

Avrupa'ya İlk Elçi Gönderilmesi

Bir Kaza

Sultanın Anadolu'ya Seferi

Müslüman Samsun'un Fethi

Şeyh Bedreddin Ayaklanması

Adil Mahkeme Şeriattedir

Çelebi Sultan Mehmed'in Hanımları Ve Çocukları

Sultan Çelebi Mehmed Hazretlerinin Vefatı

Osmanlı Ve Denizler

Osmanlılardan Önceki Yerleşimler

Bozcaada Meselesi

Yıldırım Bayezid'ın Deniz Hareketleri

Feridnün Nafiz Üzlük

İki Tarihçinin Fikir Müsademesi Düzmece Nazariyesi İflâs Etmiştir

İki Tarihçinin Fikir Müsademesi

Düzmece Nazariyyesi İflas Etmiştir

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder

Toplam Sayfa Görüntüleme Sayısı