KIRK HADİS 2.BÖLÜM-İSLAM,İMAN,İHSAN

 

2. İslâm, İman, İhsan

Yine Ömer b. Hattab'tan (r.a) nakledildiğine göre o şöyle demiştir:

”Biz bir gün Allah Rasülü'nün (s.a.v) yanında oturur­ken birden bire bembeyaz elbiseli, simsiyah saçlı, üzerinde yolculuk alametleri olmayan fakat içimizden hiçbir kim­senin de tanımadığı bir kimse çıka geldi. Doğruca Rasülullah'ın (s.a.v) yanına (gelerek) oturup dizlerini onun diz­lerine dayadı, ellerini de dizlerinin üzerine koyarak şöy­le dedi:

“Ey Muhammed (s.a.v) söyle bana İslâm nedir?” Allah Rasülü (s.a.v) cevap olarak şöyle dedi:

“İslam, Allah’tan başka ilahın olmadığına ve Muhammed'in Allah'ın rasülü olduğuna (tereddütsüz) şahitlik etmen, namazı dosdoğru kılman, zekâtı (hakkı ile) ver­men. Ramazan orucunu tutman, gücün yettiği zaman hacca gitmendir.”

“Doğru söyledin.” dedi. Biz onun hem sorup hem de “doğru söyledin diye” tasdik etmesinden dolayı şaşırmış­tık. Yine o (adam) devam ederek.

“Söyle bana iman nedir?” diye sordu. Allah Rasülü (s.a.v):

“İman, Allah’a meleklerine, kitaplarına, peygam­berlerine, ahiret gününe, hayrı ve şerri ile kadere (tereadütsüz) inanmandır.” buyurdu. Adam:

“Doğru söyledin.” dedi (ve sormaya devam ederek);

“Söyle bana ihsan nedir?” dedi. Allah Rasülü (s.a.v):

“İhsan, Allah Teâlâ'ya sanki onu görürcesine iba­det etmendir. Zira sen onu göremesen de, o seni muhak­kak surette görür.” buyurdu. Adam,

“Söyle bana kıyamet ne zaman (kopacak)?” dedi, Al­lah Rasülü (s.a.v):

“Bu konuda sorulan, sorandan daha bilgili değildir” buyurdu. Bunun üzerine adam,

“Öyleyse kıyametin alâmetlerinden bahset.” dedi. Efendimiz (s.a.v) de şöyle buyurdu:

“Cariyenin efendisini, doğurması ve ayakkabısız ve baldırı çıplak koyun çobanlarının bina yapma yarışı­na girdiklerini görmendir.” buyurdu.

Daha sonra adam oradan ayrıldı. Ben bir süre bekle­dim. Sonra Allah Rasülü (s.a.v):

“Ey Ömer! Biliyor musun soru soran kim idi?” buyurdu.

“Allah ve Rasülü daha iyi bilir” dedim. Efendi­miz (s.a.v) de:

“O Cebrail’di. Size dininizi öğretmek üzere geldi.” buyurdu.[24]

Hadis-i şerifte geçen, “söyle bana, iman nedir?” sözü: İman sözlükle “mutlak surette tasdik” demektir. Şeriatta ise, hususi bir tasdikten ibarettir, ki o da Allah’ı (c.c) meleklerini, kitaplarını, peygamberlerini, hayır ve şerri ile ahiret gününü tasdik etmek demektir.

İslâm ise, vacip olan emirleri yapmak demektir. Yani za­hiri amelleri (yapmak sureti ile) boyun eğmektir. Hadiste ol­duğu gibi, Kur’an-ı Kerim’de Allah (c.c) iman ile İslâm'ı bir­birinden ayırmıştır. O şöyle buyurdu:

”Bedeviler, 'iman ettik’ dediler, sen onlara de ki Siz iman etmediniz, lakin 'İslam olduk' deyin”[25]

İşte münafıklar, na­maz kılıyor, oruç tutuyor, zekât veriyorlar, aynı zamanda da kalplerinden inkârda bulunuyorlardı. Ne zaman ki mümin ol­duklarını iddia ettiler. Allah (c.c) onların kalplerindeki inkâ­rı bildiği için onların bu iddialarını, yalanladı ve onlar İslâm'a boyun eğdiği için İslâm'lığı tasdik etti.

Allah Teâlâ (c.c) şöyle buyurur:

”Münafıklar sana geldikleri zaman, ‘şahitlik ederiz ki, sen Allah’ın (c.c) peygamberisin’ derler. Allah ta bilir ki sen elbette, kendisinin peygamberisin. Allah hiç şüphesiz müna­fıkların yalancı olduklarına şahitlik eder,”[26]

Yani, onların kalpleri karşı çıkmakla beraber senin risaletîni tasdik etme­lerinin asılsız olduğuna şehadet eder. Çünkü dilleri kalple­rinde olana uygun düşmez. Oysa peygamberliğe şehadetin şar­tı, dilin kalbe uygun olanı söylemesidir. İddialarında yalan söyleyince, Allah Teâlâ da onların yalancılığını açığa çakardı. Müslümanlığın sıhhati için iman şart olduğuna göre, Allah (c.c) müminlerden müslümanları istisna etmiş demektir.

Allah (c.c) şöyle buyurur:

”Bunun üzerine orada bulunan müminleri çıkardık. Zaten bir ev halkından başka müslümanlardan kimse bulamadık”.[27]

Bu ifade(nin...başka müslümanlardan kimse bu­lamadık kısmı) istisnai muttasıldır. Çünkü şart ile meşrut ara­sında bir bağlantı vardır. Bu sebeple Allah Teâlâ, şu âyet-i ke­rimede namazı, “iman” diye isimlendirmiştir:

”Sen kitap ne­dir, iman (yani namaz) nedir bilmezdin.”[28]

Efendimiz’in (s.a.v) “hayrı ile şerri ile kadere inanmandır” sözünde geçen “kader” hem dalın fethası ile hem sükünu ile okunabilir. Ehli hak kaderin hak olduğu gö­rüşündedir. Bunun manası Allah Teâlâ önceden her şey için bir kader tayin etti ve bunun daha sonra vaktini sadece ken­disinin bildiği bir zamanda aynen meydana geleceğini bildir­di. Dolayısıyla Allah Teâlâ'nın takdiri değişik yerlerde mut­laka vuku bulacaktır.

Şunu bilki takdir dört türlüdür:

1- İlimde takdir: Bunun için denilmiştir ki inayeti ilahî, akrabanın yardımından öncedir, mutluluk doğumdan önce­dir. Sonradan olanlar öncekilere dayalıdır. Allah Teâlâ (c.c) şöyle buyurur:

“Bununla birlikte aldatılanlar ondan geri çevirilirler.”[29] Yani, yaratılmadan önce kaderlerinden çevrilirler. Kur'an ve imandan nasib almayanlar, dünyada da Kur'an'ı dinlemek­ten ve ona inanmaktan alıkonur. Allah Rasülü (s.a.v) bunu,”Allah Teâlâ ancak (takdirinde) helak olanları helâk eder.”[30] buyurmak sureti ile ifade etmiştir. Helak olanlar demek, Al­lah’ın ilminde helak olacaklara dahil edilen kimseler demektir.

2- Levhi mahfuzda takdir: Bu Allah Teâlâ’nın değiştir­mesi mümkün olan takdirdir. Allah (c.c) şöyle buyurur:

”Allah istediğini siler (iptal eder), dilediğini de sabit bı­rakır. Bütün kitapların aslı onun yanındadır.”[31]

Abdullah b. Ömer'in (r.a) dua ederken şu sözleri söyle­diği nakledilir:

”Allah'ım, eğer beni yolunu şaşıranlardan yazdıysan boz ve doğru yolda olanların içine dahil eyle.”

3- Rahimde takdir: Bu merhalede melek o kişinin rızkı­nı, ecelini iyi kimselerden mi yoksa kötülerden mi olacağını yazar.

4- Takdirin vakti geldikçe takdir edildiği gibi tahakku­ku: Allah Teâlâ hayır ve şerri yaratmış, belirli vakitlerde de kulun başına gelmesini takdir etmiştir.

Allah Teâlâ'nin hayır ve şerri yarattığının delili:

“Günah­kâr kimseler, şüphesiz bir sapıklık ve çılgın ateşler içindedir­ler, o gün yüzüstü cehennem ateşine sürüklendiklerinde, 'ce­hennemin temasını tadın!' denir. Biz her şeyi bir kader (ölçü) ile yarattık ” [32]

Bu âyet, Kaderiyye hakkında inmiştir. Bu 'ce­hennemin temasını tadın' sözü onlara cehennemde söylenir. Yine Allah (c.c) şöyle buyurur.

“De ki: Yarattığı şeylerin şerrinden sabahın Rabbına siğınırım.”[33]

Bu kısımda kula bir lütuf ve ihsan olursa, (bu şer) ona ulaşmadan önce engellenir.

Rasulullah (s.a.v.) şöyle buyuruyor:

“Sadaka ve sılai rahim kötü ölümü (akıbeti) geri çevirip onun yerine saadeti getir”.[34]

“Dua ve belâ yer ile gök arasında mücadeleye girişirler. Neticede duâ belâyı yere inmeden önce savuşturur.”

Kaderi inkâr edenler (Kaderiyye mezhebine inananlar), Allah Teâlâ’nın eşyayı daha önceden yaratmadığını, eşya hak­kındaki bilgisinin de daha önce geçmediğini, eşyanın ansızın meydana geldiğini, Allah'ın onu bu oluştan sonra bildiğini iddia etmişler ve Allah'a yalan isnad etmişlerdir. Allah (c.c) onların bu yalan sözlerinden münezzehtir ve o çok çok yüce­dir. Fakat bu görüş taraftar bulamayarak son bulmuştur. Kaderiyye'den olanlar son zamanlarına doğru hayrın Allah'tan, şerrin ise başkasından geldiğini iddia ederlerdi. Allah onla­rın bu görüşünden de münezzehtir.

Efendimiz'in (s.a.v) şöyle buyurduğu sahih bir şekilde nakledilmiştir;

”Kaderiyye bu ümmetin Mecûsileridir.”[35]

Peygamber (s.a.v) mecûsilerin görüşleri ile onların görüşleri aralarındaki benzerlik dolayısıyla onlar için mecûsi ifadesini kullan­mıştır.

Dualistler (seneviyye) ise hayrın nurun, şerrin de zulme­tin fiili olduğunu iddia etmişler ve seneviyye (ikilemeci) ola­rak adlandırılmışlardır. Kaderiyye de aynı şekilde hayrı Al­lah'a şerri başkasına izafe ederler. Oysa Allah (c.c), hayrı da şerri de yaratmıştır.

İmamü’l-Haremeyn el-Cüveyni, İrşad isimli kitabında der ki: Kaderiyye’nin bir kısmı, “biz kaderiyye değiliz, aksine ka­derle ilgili haberlere inandığınız için siz kaderiyyesiniz”der. Bu cahil kimselere kaderi kendilerine nisbet ettiler denmek suretiyle cevap verilmiştir. Kim şerri kendinden bilir ve onu nefsine izafe ederse, şerri kendine yakıştıramayıp da başka­larına nisbet edenlerden daha güzeldir.

Hadis-i şerifte geçen “söyle bana, ihsan nedir?” sorusu ve efendimizin, “İhsan sanki Allah'ı görüyormuşçasına ona ibadet etmendir” sözü:

Bu müşahede makamıdır. Çünkü kim namazda mülkün sahibini (Allah'ı) müşahedeye güç yetirirse, daha başka bir şeye iltifat etmekten ve kalbini başka şeylerle meşgul etmek­ten haya eder. İhsan makamı sıddıkların makamıdır. Birinci hadiste buna işaret etmiştik.

Efendimiz'in “O seni görüyor ya” sözü: Eğer namaz­dan gafilsen gaflet içerinde iken ve namazda nefsinin meşgul olduğu şeyleri, demektir.

Hadis-i şerifte geçen, “söyle bana, kıyamet ne zaman ko­pacak?” sorusu ve Allah Rasülü'nün “Bu konuda sorulan, sorandan daha bilgili değildir” sözü:

Bu cevap gösteriyor ki, Peygamber (s.a.v) kıyametin ne zaman kopacağını bilmiyordu. Kıyametin ne zaman kopaca­ğını bilmek, sadece Allah'ın ilmi dahilinde olan işlerdendir.

Allah Teâlâ (c.c) şöyle buyurur:

”Kıyametin ne zaman olduğunu bilen ancak Allah’tır.”[36]

“O (kıyamet) göklere de yere de ağır gelmiştir. O size ansızın gelecektir.”[37]

“De ki: Onun (kıyametin) bilgisi Allah'ın katındadır. Ne bilirsin, belki de zamanı yakındır.”[38]

Bazıları dünyanın ömrünün yetmişbin sene olduğunu ve geride altmış üç bin sene daha kaldığını iddia ederler ki bu görüş yanlıştır. Tuhi, Esbâbu't-Tenzîl'inde bazı falcı ve ma­tematikçilerin bu görüşte olduğunu söyler. Dünyanın ömrü­nün yedi bin sene olduğunu söylemek de, gelecek hakkında hüküm vermektir ki, bunlara inanılması caiz değildir.

Hadis-i şerifte geçen, “öyleyse kıyametin alâmetlerinden bahset” sözü ve Peygamberimizin (s.a.v), ”Cariyenin efen­disini doğurması” ifadesinde emare kelimesini emâr şeklin­de okuyanlar da vardır, “efendisi” sözü “hanım efendisi” şeklinde de rivayet edilmiştir. Bunun izahı ekseri ulemaya göre; bu cariyelerin ve çocuklarının (kıyamet gününe yakın) çok­luğunu haber vermektir. Cariyenin efendisinden olacak ço­cuğu, kendisinin efendisi demektir. Çünkü kişinin malı, ço­cuklarına miras kalır, şeklindedir. Biraz zayıf olmak üzere, şu şekilde bir izah da yapılmıştır:

Cariyeler, devlet reisleri doğuracak; dolayısıyla, doğur­duğu devlet başkanının tebeasından olur. Başka bir izahta da. bir kimsenin cariyesinden bir çocuğu olur, sonra cariyeyi sa­tar. Çocuk neticede büyür ve annesini satın alır ve onun efendisi olur, denilmiştir. İşte bu kıyamet alâmetlerindendir.

Efendimiz'in (s.a.v) “ayakkabısız ve baldırı çıplak ko­yun çobanlarının bina yapma yarışına girdiklerini görmendir”sözü: Burada geçen “baldırı çıplak” diye tercüme ettiğimiz ke­lime “el-aletü” dür ve fakirler, demektir. “Âil” fakir, “ilye” de fakirlik demektir. Bir kimse, fakirleşti demek için, “Âle’r-Raculu” derlermiş. Hadiste geçen “Riâu” kelimesi “Ruatu” şeklinde de kullanılabilir. Sözün manası; çöl ve benzeri yer­lerde yaşayan muhtaç ve yoksul kimseler, binalarda yaşama­ya başlayacaklar, dünya onların emrine verilecek. Neticede bina yapma yarışına girecekler.

Hadiste geçen, “Ben bir süre bekledim” sözü, başka bir rivayette gaib kastedilerek “bir süre bekledi” şeklinde rivayet edilmiştir ki her ikisi de sahihtir. “Meliyyen” Uzun süre de­mektir. Ebu Davud ve Tirmizî’nin rivayetlerinde “üç gün sonra” ifadesi vardır. Begavi (v. 516/1122), Şerhu't-Tenbih isimli eserinde “üçgün veya daha sonra” ifadesine yer ver­miştir. Bundan anlaşılan üç gece sonra demektir. Bu izahtan anlaşılan ile Ebu Hureyre’nin (r.a) naklettiği hadisteki: “…son­ra adam geriye dönüp gitti. Rasulullah (s.a.v):

“Onu bana ge­tirin” dedi, orada bulunanlar aramalarına rağmen adamı bu­lamadılar. Sonra Rasülullah (s.a.v):

“İşte o Cebrail’di”, buyurdu.” ifadeleri birbirine ters görünmektedir ve şu şekilde bunu telif (arasını bulmak) mümkündür:

Hz. Ömer (r.a) Peygamberimiz (s.a.v) bu sözleri söyler­ken oradan ayrılmış gitmişti, orada değildi. Efendimiz oradakilere olayı bildirdi. Üç gün sonra da olanları Ömer'e (r.a) bildirdiler.

Efendimiz'in (s.a.v), ”O Cebraildi. Size dininizi öğret­mek üzere geldi” ifadesi: Burada İman İslam ve İhsan’ın hep­sine ”din” denilebileceğine delil vardır. Hadiste, kadere ima­nın vacip olduğuna, işlere körü körüne dalıp gitmenin terk edilmesi gerektiğine, kazaya razı olmak gerektiğine delil vardır.

Bir kimse Ahmed b. Hanbel'in (v. 241/855) yanına gele­rek;

“Bana va’zu nasihatte bulun”, dedi. O da,

“Allah Teâlâ (c.c) rızkı kendisi üzerine aldığı halde, senin rızka olan bu düşkün­lüğün neden? Geleceğin Allah'ın (c.c) teminatı altında iken, cimriliğin neden? Cehennem önümüzde beklerken günah iş­lemek niye? Münker ve Nekir'in suali hak iken, kadınlarla düşüp kalkma neden? Dünya fani iken, arzular peşine düşmek neden? Hesap vermek varken, durmadan mal-mülk toplama gayreti niye? Her şey Allah'ın kaza ve kaderi ile olurken, bu korku ve endişe neden?” dedi (ve onun arzusunu yerine getirdi).

(Fâide): Makamât sahibi, dünyanın yirmi beş parçaya  ayrıldığını, beşinin kaza ve kaderle, beşinin çalışma ile, beşi­nin âdetle, beşinin cevherle, beşinin de verasetle olduğunu be­lirtir. Kaza ve kaderle meydana gelen beş şey rızık, çocuk, ai­le, güç, kuvvet ve ömürdür. Çalışmakla elde edilen beş şey, cennet, cehennem, iffet, feraset ve yazıdır. Âdetle olan beş şey, yeme, içme, yürüme, evlenme ve abdest bozmadır. Cev­herle olan beş şey, zühd, zekilik, cömertlik, güzellik, heybet­tir. Verasetle elde edilen beş şey ise, hayır işleme, sılai rahim, cömertlik, doğruluk ve güvenilirliktir. Bunların hiç birisi, Peygamber'in (s.a.v), “Her şey kaza ve kader üzeredir” sözüne ters değildir. Bu bazı şeylerin bir sebebe dayalı olarak mey­dana geldiğini bazı şeylerin ise sebepsiz ama herbirisinin ka­za ve kader ölçüleri içerisinde olduğunu ifade eder. [39]

 KAYNAKLAR
[24] Buharı, İman 37; Müslim, İman 1; İbn Mâce. Mukaddime 6.                                                                                                                              

[25] Hucurat: 49/14.

[26] Munafikûn: 63/I.

[27] Zâriyat: 51/35, 36.

[28] Şûra: 42/52.

[29] Zâriyat: 51/9.

[30] Müslim, İman 208; Darimi, Rikak 70; Ahmed, I, 279.

[31] Ra'd: 13/39.    

[32] Kamer: 54/47-49.

[33] Felak: 113/1-2.

[34] Tirmizi, Zekât, 28; Feyzul-Kadir, II, 362 (nr. 2047).

[35] Ebu Davud, Sünne, 16; Ahmed, II, 86, V, 407; İbn Mâce, Mu­kaddime, 10.                                                               

[36] Lokman: 31/34.

[37] A'raf: 7/187.

[38] Ahzab: 33/63.

[39] İmam Nevevi, Kırk Hadis, Kahraman Yayınları: 27-37.